Gan nhiễm mỡ: Không chỉ là bệnh của người nghiện rượu
Gan nhiễm mỡ là gì?
Gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ quá nhiều chất béo (chủ yếu là triglyceride) trong các tế bào gan, còn gọi là hepatocyty. Một lượng nhỏ chất béo trong gan là bình thường, nhưng khi lượng chất béo chiếm hơn 5-10% trọng lượng gan, bạn có thể bị gan nhiễm mỡ.
Theo thời gian, tình trạng này có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng:
- Viêm gan: Gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ (steatohepatitis), gây tổn thương và viêm gan.
- Xơ hóa tế bào: Nếu không được điều trị, viêm gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành xơ hóa, khi các mô sẹo thay thế các tế bào gan khỏe mạnh.
- Xơ gan: Xơ hóa kéo dài có thể dẫn đến xơ gan, một tình trạng nghiêm trọng có thể gây suy gan, ung thư gan và thậm chí tử vong.
Bên cạnh gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD) liên quan đến việc uống nhiều rượu, ngày càng có nhiều người mắc gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). NAFLD được định nghĩa là tình trạng gan nhiễm mỡ xảy ra ở những người uống ít hoặc không uống rượu.
Các nguyên nhân phổ biến của NAFLD bao gồm:
- Thừa cân và béo phì: Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu của NAFLD. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Gastroenterology, khoảng 70-90% người béo phì mắc NAFLD.
- Tiểu đường tuýp 2: Kháng insulin, một đặc điểm của bệnh tiểu đường tuýp 2, có thể thúc đẩy tích tụ chất béo trong gan.
- Rối loạn lipid máu: Nồng độ cholesterol cao, triglyceride cao và/hoặc HDL-cholesterol thấp có thể góp phần vào NAFLD.
- Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất có thể làm tăng nguy cơ mắc NAFLD.
- Lạm dụng thuốc và ma túy: Một số loại thuốc và ma túy có thể gây tổn thương gan và dẫn đến gan nhiễm mỡ.
- Viêm gan virus C: Nhiễm virus viêm gan C mạn tính có thể làm tăng nguy cơ phát triển NAFLD.
Béo phì và gan nhiễm mỡ
Theo thống kê, có đến 60% người béo phì ở Ba Lan bị gan nhiễm mỡ. Tình hình ở Mỹ và Đức cũng tương tự. Điều này cho thấy mối liên hệ mật thiết giữa béo phì và gan nhiễm mỡ. Hầu hết những người béo phì đều có nguy cơ mắc bệnh này.
Vậy tại sao béo phì lại làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ?
Người béo phì thường mắc các bệnh lý đi kèm như:
- Cao huyết áp: Tăng huyết áp có thể gây tổn thương mạch máu trong gan, dẫn đến tích tụ chất béo.
- Bệnh mạch vành: Xơ vữa động mạch có thể làm giảm lưu lượng máu đến gan, gây tổn thương gan.
- Tiểu đường tuýp 2: Kháng insulin trong bệnh tiểu đường làm tăng sản xuất chất béo và giảm khả năng đốt cháy chất béo của gan.
- Rối loạn chuyển hóa chất béo: Nồng độ triglyceride cao và HDL-cholesterol thấp có thể thúc đẩy tích tụ chất béo trong gan.
Khi các bệnh lý này kết hợp với gan nhiễm mỡ, chúng tạo thành hội chứng chuyển hóa. Hội chứng chuyển hóa làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và tiểu đường.
Điều đáng lo ngại là gan nhiễm mỡ và hội chứng chuyển hóa có tính di truyền. Nếu bạn có người thân mắc các bệnh này, bạn có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Yếu tố di truyền và lối sống
Y học hiện đại cho rằng, sự gia tăng bệnh gan nhiễm mỡ liên quan đến sự không phù hợp giữa yếu tố di truyền và lối sống hiện đại.
Giải thích cho điều này là:
- Yếu tố di truyền: Tổ tiên của chúng ta có lối sống năng động, ăn uống chủ yếu là thịt và rau củ. Hệ gen của chúng ta được thiết kế để phù hợp với lối sống đó.
- Lối sống hiện đại: Ngày nay, chúng ta ít vận động hơn, tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, nước ngọt có đường. Điều này dẫn đến rối loạn trao đổi chất, béo phì và gan nhiễm mỡ.
Sự mất cân bằng giữa yếu tố di truyền và lối sống là nguyên nhân chính gây ra sự gia tăng bệnh gan nhiễm mỡ, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng gan nhiễm mỡ vẫn có thể xảy ra ở người gầy, mặc dù tỷ lệ này thấp hơn nhiều.
Triệu chứng của gan nhiễm mỡ
Gan không có dây thần kinh cảm giác, vì vậy thường không gây đau. Tuy nhiên, khi gan phình to do tích tụ quá nhiều chất béo, nó có thể gây ra cảm giác:
- Chèn ép: Cảm giác đầy bụng, khó chịu ở vùng bụng trên bên phải.
- Đau tức hạ sườn phải: Đau âm ỉ hoặc đau nhói ở vùng hạ sườn phải.
Tuy nhiên, những triệu chứng này thường không rõ ràng và không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của bệnh gan. Nhiều người bị gan nhiễm mỡ không có bất kỳ triệu chứng nào.
Khi bệnh tiến triển, gan không còn khả năng xử lý chất béo, có thể xuất hiện các triệu chứng như:
- Suy nhược: Cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng.
- Mệt mỏi: Dễ bị mệt, khó tập trung.
- Mất ngủ: Khó ngủ, ngủ không sâu giấc.
- Trầm cảm: Cảm thấy buồn bã, tuyệt vọng.
Những triệu chứng này thường biến mất khi thay đổi lối sống, chẳng hạn như ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên.
Chẩn đoán gan nhiễm mỡ
Để chẩn đoán gan nhiễm mỡ, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm sau:
- Siêu âm bụng: Đây là xét nghiệm hình ảnh đơn giản và không xâm lấn, có thể phát hiện gan nhiễm mỡ. Trên siêu âm, gan nhiễm mỡ thường có màu trắng hơn bình thường.
- Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu có thể giúp đánh giá chức năng gan và phát hiện các yếu tố nguy cơ của gan nhiễm mỡ, bao gồm:
- Nồng độ đường trong máu: Để kiểm tra bệnh tiểu đường.
- Triglyceride và cholesterol (HDL, LDL): Để đánh giá rối loạn lipid máu.
- Men gan (ALT, AST): Men gan tăng cao có thể là dấu hiệu của tổn thương gan.
Trong trường hợp hội chứng chuyển hóa, kết quả xét nghiệm máu thường cho thấy:
- Cholesterol toàn phần có thể bình thường.
- HDL-cholesterol (cholesterol tốt) thấp.
- Triglyceride cao.
- Men gan cao.
Men gan
Nhiều người cho rằng men gan là chỉ số quan trọng nhất để đánh giá sức khỏe của gan. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn đúng.
Men gan cao có thể do nhiều nguyên nhân, không chỉ do bệnh gan, chẳng hạn như:
- Vận động mạnh: Tập thể dục quá sức có thể làm tăng men gan tạm thời.
- Bệnh đường mật và túi mật: Các bệnh lý này có thể gây tắc nghẽn đường mật, dẫn đến tăng men gan.
- Thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là statin (thuốc điều trị cholesterol cao), có thể gây tổn thương gan và làm tăng men gan.
Ngược lại, viêm gan mạn tính do virus và gan nhiễm mỡ có thể tiến triển âm thầm với men gan bình thường.
Do đó, chỉ dựa vào kết quả xét nghiệm men gan là không đủ để đánh giá mức độ tổn thương gan. Cần thực hiện thêm các xét nghiệm khác để đánh giá chức năng gan, chẳng hạn như:
- Tổng hợp protein: Đánh giá khả năng sản xuất protein của gan, bao gồm các yếu tố đông máu và albumin.
Khi có kết quả của tất cả các xét nghiệm, bác sĩ sẽ đưa ra kết luận chính xác về chức năng gan.
Điều trị gan nhiễm mỡ
May mắn thay, gan nhiễm mỡ có thể điều trị hiệu quả, đặc biệt khi được phát hiện sớm.
Các biện pháp điều trị chính bao gồm:
- Thay đổi lối sống:
- Chế độ ăn uống lành mạnh:
- Hạn chế chất béo bão hòa, cholesterol và đường.
- Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc.
- Áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải.
- Giảm cân (nếu thừa cân): Giảm 5-10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện đáng kể tình trạng gan nhiễm mỡ.
- Tập thể dục thường xuyên: Vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần.
- Chế độ ăn uống lành mạnh:
- Sử dụng vitamin và chất bổ sung:
- Vitamin C và E: Có tác dụng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào gan.
- Phospholipid: Giúp phục hồi và tái tạo tế bào gan.
- Thuốc:
- Hiện tại không có thuốc đặc trị cho gan nhiễm mỡ.
- Một số loại thuốc có thể giúp cải thiện các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như thuốc điều trị tiểu đường, thuốc hạ cholesterol.
- Một số thuốc có nguồn gốc từ thảo dược có thể hỗ trợ bảo vệ gan, nhưng cần có bằng chứng khoa học chứng minh hiệu quả.
Ngay cả khi bạn không thể loại bỏ hoàn toàn gan nhiễm mỡ, việc giảm thiểu lượng chất béo trong gan vẫn có lợi cho sức khỏe tổng thể.
Chế độ ăn uống có lợi cho gan
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị và ngăn ngừa gan nhiễm mỡ.
Các nguyên tắc cơ bản của chế độ ăn uống lành mạnh cho gan bao gồm:
- Cân bằng chất béo, chất đạm và chất bột đường:
- Chất béo: Ưu tiên chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa từ dầu ô liu, dầu cá, các loại hạt.
- Chất đạm: Chọn protein nạc từ thịt gà, cá, đậu phụ, các loại đậu.
- Chất bột đường: Chọn ngũ cốc nguyên hạt, rau củ, trái cây.
- Hạn chế đường: Tránh đồ uống có đường, bánh kẹo, thực phẩm chế biến sẵn.
- Ăn nhiều rau xanh và trái cây: Cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ.
- Uống đủ nước: Giúp gan hoạt động hiệu quả.
Đặc biệt, những người béo phì hoặc thừa cân nên tránh mật ong, mứt hoa quả và đường, vì chúng có thể làm tăng lượng đường trong máu và tích tụ chất béo trong gan.
Kết luận
Gan nhiễm mỡ là một bệnh lý phổ biến, nhưng có thể điều trị hiệu quả bằng cách thay đổi lối sống và chế độ ăn uống.
Hãy nhớ rằng:
- Chỉ kiểm tra men gan là không đủ để đánh giá chức năng gan.
- Lối sống lành mạnh và chế độ ăn uống hợp lý có thể cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ.
- Thậm chí thuốc thông dụng cũng có thể gây hại cho gan, vì vậy hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.
Bằng cách chủ động chăm sóc sức khỏe, bạn có thể bảo vệ gan và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
Theo Vinh Thu Tri Thức Trẻ
