Chế độ ăn uống và Ung thư: Mối liên hệ cần biết
Mở đầu
Mặc dù nguyên nhân của nhiều loại ung thư vẫn còn là một ẩn số, giới khoa học ngày càng quan tâm đến mối liên hệ mật thiết giữa chế độ ăn uống và nguy cơ mắc bệnh ung thư. Theo thống kê dịch tễ học của Doll và Peto, có tới 30% các ca ung thư có liên quan đến hút thuốc lá, 35% liên quan đến chế độ ăn uống, 3% do rượu và 1% do các chất phụ gia trong thực phẩm.
Các chất gây ung thư tiềm ẩn trong thực phẩm
Một số chất gây ung thư có thể xuất hiện trong thực phẩm, trong đó đáng chú ý nhất là aflatoxin và nitrosamin:
- Aflatoxin: Đây là một loại độc tố được sản sinh bởi nấm mốc Aspergillus flavus. Aflatoxin thường được tìm thấy trong lạc và một số loại thực phẩm khác nếu không được bảo quản đúng cách sau thu hoạch. Aflatoxin, đặc biệt là loại B1, là một độc tố gây ung thư gan mạnh mẽ trong các thí nghiệm. Việc tiêu thụ thực phẩm nhiễm aflatoxin làm tăng nguy cơ ung thư gan ở người. Theo nghiên cứu của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), aflatoxin có thể gây tổn thương gan, suy giảm hệ miễn dịch và tăng nguy cơ ung thư gan, đặc biệt ở những người bị nhiễm virus viêm gan B hoặc C.
- Nitrosamin: Một số nitrosamin cũng được chứng minh là chất gây ung thư trong các thí nghiệm. Nitrosamin được hình thành trong ruột non do sự kết hợp giữa nitrit và amin. Nitrat thường có một lượng nhỏ trong thực phẩm, và đôi khi được sử dụng để bảo quản thịt, ngăn ngừa ô nhiễm bởi vi khuẩn Clostridium. Do đó, việc giám sát chặt chẽ liều lượng cho phép của các chất phụ gia này là vô cùng quan trọng. Cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định vệ sinh về phẩm màu và các chất phụ gia thực phẩm để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
Mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và một số loại ung thư phổ biến
Ung thư dạ dày
Tỷ lệ mắc ung thư dạ dày có sự khác biệt đáng kể giữa các quốc gia trên thế giới và có mối liên hệ chặt chẽ với chế độ ăn uống. Ví dụ, tại Hoa Kỳ, tỷ lệ ung thư dạ dày hiện nay thuộc hàng thấp nhất thế giới, trong khi vào năm 1930, đây lại là loại ung thư gây tử vong hàng đầu ở nam giới và đứng thứ hai ở nữ giới. Tỷ lệ ung thư dạ dày cũng đang giảm dần ở Nhật Bản, đặc biệt là ở những người di cư từ Nhật Bản đến Hawaii.
Cơ chế:
- Nitrat trong thực phẩm có thể chuyển hóa thành nitrit dưới tác dụng của vi khuẩn trong dạ dày. Độ axit của dịch vị dạ dày có tác dụng ức chế sự phát triển của vi khuẩn, từ đó hạn chế sự hình thành nitrosamin. Tuy nhiên, ở những người mắc bệnh giảm axit dạ dày, khả năng ức chế này suy giảm, làm tăng nguy cơ hình thành nitrosamin.
- Muối cũng có liên quan đến ung thư dạ dày vì nó có thể gây teo tổ chức niêm mạc dạ dày.
- Vitamin C, có nhiều trong rau xanh và trái cây, có tác dụng bảo vệ cơ thể chống lại ung thư dạ dày bằng cách ức chế sự tạo thành nitrit từ nitrat.
Ung thư đại tràng
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng chế độ ăn ít chất xơ và giàu chất béo (đặc biệt là chất béo bão hòa) có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng. Chất xơ, có nhiều trong rau xanh và trái cây, có tác dụng bảo vệ nhờ khả năng:
- Chống táo bón.
- Pha loãng các chất có khả năng gây ung thư trong thực phẩm.
- Giảm thời gian tiếp xúc của niêm mạc đường tiêu hóa với các chất này.
Ung thư vú
Tầm quan trọng của yếu tố môi trường đối với ung thư vú đã được chứng minh rõ ràng. Tỷ lệ mắc bệnh có thể thay đổi khi người dân di cư từ các quốc gia có nguy cơ thấp đến các quốc gia có nguy cơ cao, và khi họ thay đổi chế độ ăn uống. Lượng chất béo trong khẩu phần ăn thường được coi là một yếu tố quan trọng trong sự phát triển của ung thư vú. Một nghiên cứu được thực hiện ở 23 quốc gia châu Âu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa tỷ lệ tử vong do ung thư vú và lượng axit béo no trong khẩu phần ăn, đặc biệt là ở phụ nữ sau mãn kinh.
Cơ chế:
- Prolactin và estrogen đóng vai trò trung gian trong mối liên hệ này. Prolactin thường được coi là một yếu tố bảo vệ. Phụ nữ ăn chế độ ăn nhiều chất béo thường có lượng prolactin cao hơn, trong khi những người ăn chay thường có lượng prolactin thấp hơn và tỷ lệ mắc ung thư vú thấp hơn.
Tóm tắt các mối liên quan chính giữa chế độ ăn uống và ung thư
Mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và ung thư vẫn còn là một lĩnh vực đang được nghiên cứu sâu rộng. Tuy nhiên, theo những hiểu biết hiện tại, chế độ ăn giàu chất béo được coi là một yếu tố nguy cơ đối với ung thư đại tràng, ung thư tuyến tiền liệt và ung thư vú. Ngược lại, chế độ ăn giàu thực phẩm thực vật, đặc biệt là rau xanh và trái cây, có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh ung thư phổi, đại tràng, thực quản và dạ dày. Cơ chế của các yếu tố này vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng, nhưng có thể liên quan đến việc chế độ ăn này chứa ít chất béo bão hòa, nhiều tinh bột, chất xơ, vitamin và khoáng chất, đặc biệt là beta-caroten.
Bảng tóm tắt mối liên quan giữa các thành phần dinh dưỡng và ung thư
| Vị trí ung thư | Chất béo | Chất xơ | Rau quả | Rượu | Thức ăn ướp muối, hun khói | | :------------- | :-------: | :------: | :------: | :---: | :-----------------------: | | Phổi | - | | | | | | Vú | + | +/– | | | | | Đại tràng | ++ | - | - | | | | Tuyến tiền liệt | ++ | | | | | | Bàng quang | | - | + | | | | Trực tràng | + | - | + | | | | Khoang miệng | | | - | | | | Dạ dày | | - | - | | | | Thực quản | | - | - | ++ | ++ |
Chú thích:
- (+) Ăn nhiều có nguy cơ cao
- (-) Ăn nhiều làm giảm nguy cơ
Các yếu tố khác cần lưu ý
Ngoài ra, cân nặng cũng có thể đóng một vai trò nhất định. Người thừa cân hoặc béo phì có nguy cơ mắc ung thư vú và ung thư nội mạc tử cung cao hơn. Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS), duy trì cân nặng hợp lý thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên có thể giúp giảm nguy cơ mắc nhiều loại ung thư.
