Sặc ở trẻ em: Nguyên nhân, phòng ngừa và xử lý
Mở đầu
Mỗi năm, chúng ta lại nghe những câu chuyện đau lòng về những đứa trẻ qua đời vì sặc. Một bé trai 11 ngày tuổi ở TP.HCM đã ra đi vì sặc sữa, hay những trường hợp thương tâm khác do sặc chanh, sặc bột. Những sự việc này gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự nguy hiểm của sặc ở trẻ em, và sự cần thiết phải trang bị kiến thức để phòng ngừa và xử lý kịp thời.
Nguyên nhân gây sặc ở trẻ em
Sặc là gì?
Sặc là một phản xạ tự nhiên của cơ thể để bảo vệ đường thở. Khi thức ăn, đồ uống hoặc dị vật vô tình lọt vào khí quản thay vì thực quản, thanh môn sẽ co thắt lại để ngăn chặn dị vật đi sâu vào phổi. Tuy nhiên, phản xạ này đôi khi không đủ mạnh, đặc biệt ở trẻ nhỏ, dẫn đến tắc nghẽn đường thở và gây ra tình trạng sặc. Theo Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), sặc là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do tai nạn ở trẻ dưới 1 tuổi.
Tại sao trẻ em dễ bị sặc?
Trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi, rất dễ bị sặc vì:
- Cấu trúc đường thở chưa hoàn thiện: Đường thở của trẻ nhỏ hẹp hơn và ngắn hơn so với người lớn, khiến dị vật dễ dàng gây tắc nghẽn.
- Phản xạ nuốt chưa hoàn chỉnh: Trẻ nhỏ chưa có khả năng phối hợp nhịp nhàng giữa việc bú, nuốt và thở.
- Hệ thần kinh chưa phát triển đầy đủ: Khả năng kiểm soát các phản xạ bảo vệ đường thở còn hạn chế.
Các nguyên nhân cụ thể gây sặc ở trẻ em
- Sặc sữa:
- Bú sai tư thế: Nằm ngửa khi bú khiến sữa dễ chảy ngược vào khí quản.
- Bình sữa không đúng vị trí: Nếu bình sữa không dốc đủ, sữa không ngập núm vú, bé sẽ nuốt nhiều không khí, gây đầy hơi và dễ sặc.
- Lỗ núm vú quá to: Sữa chảy quá nhanh khiến bé nuốt không kịp.
- Để bé tự bú bình: Khi không có người lớn bên cạnh, bé không được hỗ trợ kịp thời khi bị sặc.
- Sặc thức ăn:
- Ép trẻ ăn: Khi trẻ đang khóc, cười hoặc đùa giỡn, việc ép ăn sẽ làm tăng nguy cơ sặc.
- Thức ăn không phù hợp: Thức ăn quá đặc, quá lớn hoặc có nhiều xương, hạt có thể gây sặc.
- Sặc thuốc:
- Đổ thuốc vội vàng: Khi trẻ đang khóc, việc đổ thuốc vội vàng có thể khiến thuốc tràn vào khí quản.
- Bóp mũi để đổ thuốc: Hành động này rất nguy hiểm vì có thể làm tăng áp lực trong mũi họng, đẩy thuốc vào khí quản.
- Cho trẻ uống nguyên viên thuốc: Trẻ nhỏ chưa có khả năng nuốt viên thuốc, dễ bị nghẹn và sặc.
- Sặc dị vật:
- Các loại hạt: Hạt dưa, hạt đậu phộng, hạt hướng dương… là những dị vật thường gặp gây sặc ở trẻ lớn.
- Đồ chơi nhỏ: Các loại đồ chơi có kích thước nhỏ như viên bi, cúc áo, đầu bút bi… cũng rất nguy hiểm nếu trẻ nuốt phải.
- Các hủ tục:
- Đổ sả, nặn chanh: Đây là những phương pháp dân gian không có cơ sở khoa học, thậm chí còn gây nguy hiểm cho trẻ. Chanh có tính axit cao có thể gây bỏng niêm mạc họng, làm tăng nguy cơ sặc và tổn thương đường thở.
Phòng ngừa sặc ở trẻ em
"Phòng bệnh hơn chữa bệnh", câu nói này đặc biệt đúng trong trường hợp sặc ở trẻ em. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:
- Khi cho trẻ bú:
- Chọn tư thế đúng: Bế trẻ nghiêng khoảng 45 độ, đầu cao hơn bụng.
- Giữ bình sữa đúng vị trí: Đảm bảo sữa luôn ngập núm vú để tránh bé nuốt phải không khí.
- Chọn núm vú phù hợp: Núm vú có lỗ nhỏ, sữa chảy chậm sẽ giúp bé bú từ từ và kiểm soát được lượng sữa.
- Không để trẻ tự bú bình: Luôn có người lớn bên cạnh để theo dõi và xử lý kịp thời khi bé bị sặc.
- Khi cho trẻ ăn:
- Cho trẻ ăn khi ngồi thẳng: Tư thế này giúp thức ăn dễ dàng đi xuống thực quản.
- Không ép trẻ ăn: Hãy tôn trọng cảm giác no của trẻ, chia nhỏ bữa ăn và cho trẻ ăn từ từ.
- Chọn thức ăn phù hợp: Thức ăn mềm, dễ nuốt, không có xương, hạt hoặc các vật cứng.
- Tập cho trẻ nhai kỹ: Khi trẻ lớn hơn, hãy tập cho trẻ nhai kỹ thức ăn trước khi nuốt.
- Khi cho trẻ uống thuốc:
- Sử dụng dụng cụ phù hợp: Ống nhỏ giọt hoặc cốc có mỏ giúp bạn kiểm soát được lượng thuốc và hướng dòng chảy.
- Cho trẻ uống từ từ: Chia nhỏ lượng thuốc và cho trẻ uống từng ngụm nhỏ.
- Không bóp mũi trẻ: Thay vào đó, hãy dỗ dành và khuyến khích trẻ uống thuốc.
- Phòng ngừa sặc dị vật:
- Để xa tầm tay trẻ các vật nhỏ: Đồ chơi, hạt, cúc áo… nên được cất giữ cẩn thận.
- Kiểm tra đồ chơi kỹ lưỡng: Chọn đồ chơi có kích thước lớn, không có các bộ phận dễ tháo rời.
- Giám sát trẻ khi chơi: Đặc biệt là khi trẻ chơi với các đồ vật nhỏ.
- Tránh các hủ tục:
- Không đổ sả, nặn chanh: Thay vào đó, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được khám và điều trị đúng cách.
Xử lý khi trẻ bị sặc
Khi trẻ bị sặc, thời gian là yếu tố quyết định. Nếu không được cấp cứu kịp thời, trẻ có thể bị tổn thương não hoặc tử vong. Dưới đây là các bước xử lý cơ bản khi trẻ bị sặc:
- Xác định tình trạng của trẻ:
- Quan sát: Xem trẻ có biểu hiện khó thở, tím tái, ho sặc sụa hoặc không thể nói chuyện không.
- Nghe: Lắng nghe xem trẻ có tiếng thở rít hoặc khò khè không.
- Cảm nhận: Kiểm tra xem trẻ có còn tỉnh táo không.
- Nếu trẻ còn tỉnh táo và ho được:
- Khuyến khích trẻ ho mạnh: Ho là phản xạ tự nhiên giúp tống dị vật ra ngoài.
- Không can thiệp: Trừ khi trẻ không thể ho được.
- Nếu trẻ không thể ho, khó thở hoặc tím tái:
- Đối với trẻ dưới 1 tuổi:
- Vỗ lưng: Giữ trẻ nằm sấp dọc theo cẳng tay, đầu thấp hơn thân mình. Dùng gót bàn tay vỗ mạnh 5 cái vào giữa hai xương bả vai của trẻ.
- Ấn ngực: Lật trẻ nằm ngửa dọc theo cẳng tay, đầu thấp hơn thân mình. Đặt hai ngón tay giữa và ngón trỏ lên xương ức của trẻ, ngay dưới đường nối hai núm vú. Ấn mạnh 5 cái vào ngực trẻ.
- Luân phiên vỗ lưng và ấn ngực: Thực hiện luân phiên hai động tác này cho đến khi dị vật được tống ra hoặc trẻ mất ý thức. * Đối với trẻ trên 1 tuổi:
- Nghiệm pháp Heimlich: Đứng sau lưng trẻ, vòng tay qua bụng trẻ. Nắm chặt một tay thành nắm đấm, đặt ở vùng bụng trên rốn, dưới xương ức. Dùng tay còn lại nắm lấy nắm đấm, ấn mạnh và nhanh vào bụng trẻ theo hướng từ dưới lên trên. Lặp lại động tác này cho đến khi dị vật được tống ra hoặc trẻ mất ý thức.4. Gọi cấp cứu 115: * Trong khi chờ xe cấp cứu: Tiếp tục thực hiện các biện pháp cấp cứu trên.5. Nếu trẻ mất ý thức:
- Kiểm tra đường thở: Mở miệng trẻ và kiểm tra xem có dị vật không. Nếu thấy dị vật, hãy cố gắng lấy ra. * Thực hiện hô hấp nhân tạo (CPR): Nếu trẻ không thở, hãy thực hiện hô hấp nhân tạo theo tỷ lệ 2 lần thổi ngạt và 30 lần ấn tim.6. Đưa trẻ đến bệnh viện: * Ngay cả khi trẻ đã hồi phục: Việc đưa trẻ đến bệnh viện để kiểm tra là rất quan trọng, để đảm bảo không còn dị vật nào trong đường thở và không có tổn thương nào xảy ra.
- Đối với trẻ dưới 1 tuổi:
Kết luận
Sặc ở trẻ em là một tai nạn nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong hoặc di chứng nặng nề. Tuy nhiên, bằng cách trang bị kiến thức và kỹ năng phòng ngừa, cấp cứu đúng cách, chúng ta có thể bảo vệ con em mình khỏi nguy cơ này. Hãy luôn cảnh giác và hành động kịp thời khi trẻ bị sặc. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề này là rất quan trọng, giúp giảm thiểu những hậu quả đáng tiếc do sặc gây ra. Tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để có thêm thông tin và được hướng dẫn cụ thể hơn.
