Ngộ Độc Thức Ăn: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Xử Trí và Phòng Ngừa
Tổng quan
Ngộ độc thức ăn là một bệnh lý cấp tính xảy ra do chúng ta ăn phải thức ăn bị nhiễm vi khuẩn, độc tố của vi khuẩn, virus hoặc các chất độc hại. Tình trạng này thường xảy ra đột ngột và ảnh hưởng đến nhiều người cùng lúc do họ đã ăn cùng một loại thực phẩm bị ô nhiễm.
- Mức độ nghiêm trọng: Ngộ độc thức ăn do vi khuẩn thường phổ biến hơn, nhưng tỷ lệ tử vong lại thấp hơn so với ngộ độc do các nguyên nhân không phải vi khuẩn.
- Yếu tố mùa vụ và địa lý: Ngộ độc thức ăn thường xảy ra nhiều hơn vào mùa hè. Ngoài ra, nó còn phụ thuộc vào khu vực địa lý, thói quen ăn uống và điều kiện sinh hoạt của từng địa phương.
- Mối quan tâm hiện đại: Việc sử dụng rộng rãi hóa chất trừ sâu trong nông nghiệp và các chất phụ gia trong công nghiệp thực phẩm cũng là một vấn đề đáng quan ngại.
- Lời kêu gọi từ WHO: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục về vệ sinh an toàn thực phẩm để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Nguyên nhân
Do thức ăn nhiễm vi sinh vật
Đây là nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc thức ăn, chiếm khoảng 33-49% các trường hợp. Các vi sinh vật này sản sinh ra độc tố ruột (Enterotoxin) gây hại cho cơ thể. Một số vi khuẩn thường gặp bao gồm:
- Salmonella: Gây tiêu chảy, sốt và đau bụng.
- Tụ cầu khuẩn (Staphylococcus aureus): Thường gây nôn mửa dữ dội.
- Clostridium botulinum: Gây ngộ độc botulism (ngộ độc thịt), một tình trạng rất nguy hiểm ảnh hưởng đến hệ thần kinh.
- E. coli: Một số chủng có thể gây tiêu chảy ra máu.
- Proteus và Perfringens: Các vi khuẩn đường ruột khác cũng có thể gây ngộ độc.
- Virus: Một số loại virus có trong ruột người cũng có thể gây ngộ độc thức ăn.
Ngộ độc thức ăn không do vi sinh vật
- Dị ứng thức ăn:
- Đây là phản ứng quá mẫn của cơ thể đối với một số loại thực phẩm như tôm, cua, cá, ốc, nhộng tằm… Tình trạng này chỉ xảy ra ở những người có cơ địa dị ứng.
- Độc chất tự nhiên trong thực phẩm:
- Một số thực phẩm chứa độc tố tự nhiên như nấm độc, cá nóc (chứa tetrodotoxin), cóc, mật cá trắm, khoai tây mọc mầm (chứa solanin và chaconin), sắn (chứa cyanide), măng chua (khi ngâm có thể tạo thành axit cyanhydric).
- Thực phẩm bị nhiễm độc chất từ môi trường:
- Độc tố vi nấm: Nấm mốc phát triển trong môi trường sống, đặc biệt là trong các loại ngũ cốc, quả hạch có dầu được bảo quản trong điều kiện nóng ẩm. Một số loại nấm mốc sản sinh ra các độc tố nguy hiểm, trong đó Aflatoxin là một ví dụ điển hình (do nấm Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus sản sinh ra trong ngô, đậu và lạc bị ẩm mốc).
- Hóa chất bảo vệ thực vật: Bao gồm các chất hữu cơ, thuốc diệt côn trùng, thuốc diệt cỏ, chất bảo quản chống thối rữa.
- Các chất phụ gia sử dụng không đúng quy định: Các chất tạo màu, tạo mùi, tạo ngọt, tăng độ kết dính, chất ổn định, chất bảo quản, chất chống oxy hóa, bao bì đóng gói không an toàn.
- Thức ăn và nước uống bị nhiễm chất độc: Như kim loại nặng (asen, kẽm, chì…).
Triệu chứng
Các triệu chứng của ngộ độc thức ăn thường xuất hiện khá nhanh, từ vài phút đến vài giờ sau khi ăn phải thực phẩm bị ô nhiễm. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Buồn nôn và nôn: Có thể nôn ra máu trong trường hợp nặng.
- Đau bụng: Thường là đau quặn bụng.
- Tiêu chảy: Đi ngoài nhiều lần, phân lỏng, có thể lẫn máu.
- Sốt: Có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao.
Ngoài ra, người bệnh còn có thể bị rối loạn tiêu hóa, mất nước và mất muối do nôn mửa và tiêu chảy. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh nhân có thể bị suy tuần hoàn cấp, trụy tim mạch và dẫn đến tử vong. Trẻ em và người già là những đối tượng đặc biệt dễ bị biến chứng nặng.
Xử trí
Khi nghi ngờ bị ngộ độc thức ăn, cần thực hiện ngay các biện pháp sau:
- Ngừng sử dụng thực phẩm nghi ngờ: Đình chỉ ngay việc sử dụng loại thức ăn đó.
- Lưu giữ mẫu thức ăn: Giữ lại toàn bộ thức ăn thừa, chất nôn, phân, nước tiểu để gửi đi xét nghiệm.
- Thông báo cho cơ quan y tế: Báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất để được hỗ trợ và điều tra.
- Gây nôn: Nếu người bệnh còn tỉnh táo, hãy cố gắng gây nôn để loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể. Dùng hai ngón tay hoặc một vật mềm đưa vào gốc lưỡi để kích thích nôn. Lưu ý để đầu thấp hơn ngực để tránh bị sặc.
- Uống than hoạt tính: Nếu biết chất độc là dầu hỏa, xăng, hóa chất trừ sâu, thuốc chuột… thì không nên gây nôn mà hãy cho bệnh nhân uống than hoạt tính (20-30g đối với người lớn, 5-10g đối với trẻ em) để hấp thụ chất độc. Sau đó, cho uống sulfate magnesium hoặc sorbitol để tống chất độc ra ngoài qua đường phân.
- Bù nước và điện giải: Cho bệnh nhân uống dung dịch Oresol, nước cháo, nước dừa để bù lại lượng nước và điện giải đã mất do nôn mửa và tiêu chảy. Uống sau mỗi lần nôn hoặc đi ngoài.
- Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu: Cho bệnh nhân ăn các loại thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp.
- Đưa đến bệnh viện: Nếu bệnh nhân có các triệu chứng nặng như mất nước nghiêm trọng, li bì, sốt cao, phân có máu, cần đưa ngay đến bệnh viện để được truyền dịch và điều trị kịp thời.
Lưu ý: Việc lựa chọn kháng sinh (nếu cần) phải dựa trên kết quả xét nghiệm vi khuẩn học và kháng sinh đồ.
Phòng ngừa
Để phòng ngừa ngộ độc thức ăn, mỗi người cần nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh trong ăn uống, chế biến và kinh doanh thực phẩm. Hãy thực hiện tốt các biện pháp sau:
- Nhận biết thực phẩm độc hại: Tìm hiểu kỹ về các loại cây rau, nấm, cá để phân biệt được loại nào ăn được, loại nào không. Tuyệt đối không ăn những thức ăn lạ.
- Chọn thực phẩm tươi ngon: Thực phẩm phải tươi, không dập nát. Không ăn cá ươn, không hái nấm dại để ăn.
- Sơ chế kỹ càng: Nấu chín kỹ thức ăn, đun sôi. Loại bỏ các phần nghi ngờ gây độc (ví dụ: bỏ vỏ sắn và ngâm nước trước khi luộc, bỏ da đầu, ruột, mật cá trước khi nấu…).
- Giữ gìn vệ sinh: Giữ sạch bát đĩa, xoong nồi đựng thức ăn. Thức ăn nấu chín nên ăn ngay. Thức ăn thừa cần đun lại trước khi cất giữ trong tủ lạnh. Khi ăn lại, vẫn phải đun sôi rồi mới ăn.
- Diệt côn trùng và động vật gây hại: Diệt ruồi, gián, chuột… Không để chúng tiếp xúc với thức ăn.
- Rửa sạch rau quả: Rau sống, quả tươi phải rửa sạch, ngâm nước muối và gọt vỏ trước khi ăn.
- Tránh xa thực phẩm nguy hiểm: Không uống mật cá trắm trôi chép với mục đích chữa bệnh. Tuyệt đối không ăn cá nóc. Không uống bia rượu quá hạn sử dụng hoặc không rõ nguồn gốc.
- Rửa tay thường xuyên: Rửa sạch tay bằng xà phòng trước khi ăn và trước khi chế biến thức ăn.
Bằng cách tuân thủ các biện pháp phòng ngừa trên, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ bị ngộ độc thức ăn và bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.
