Bệnh Thấp Tim Ở Trẻ Em: Nhận Biết, Phòng Ngừa và Điều Trị
Thấp tim là gì?
Thấp tim là một bệnh lý thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là trong độ tuổi từ 5 đến 15. Bệnh xảy ra sau khi trẻ bị viêm họng hoặc viêm amidan do một loại vi khuẩn có tên là liên cầu khuẩn tan huyết nhóm A gây ra. Mặc dù chỉ có khoảng 3% trẻ bị viêm họng do liên cầu khuẩn phát triển thành thấp tim, nhưng bệnh có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của trẻ.
- Bệnh thường gặp ở trẻ 5-15 tuổi: Thấp tim phổ biến nhất ở lứa tuổi học đường, khi trẻ dễ bị nhiễm các bệnh đường hô hấp.
- Nguyên nhân: Viêm họng do liên cầu khuẩn: Liên cầu khuẩn tan huyết nhóm A là tác nhân trực tiếp gây ra viêm họng, và nếu không được điều trị đúng cách, nó có thể dẫn đến thấp tim.
- Biến chứng nguy hiểm: Suy tim, phù phổi, thậm chí tử vong: Trong giai đoạn cấp tính, thấp tim có thể gây tổn thương tim nghiêm trọng, dẫn đến suy tim, phù phổi, và trong những trường hợp nặng, có thể gây tử vong.
- Di chứng lâu dài: Sẹo tim, hẹp/hở van tim, có thể cần phẫu thuật: Ngay cả khi qua khỏi giai đoạn cấp tính, thấp tim có thể để lại những di chứng vĩnh viễn trên tim, như sẹo tim, hẹp van tim hoặc hở van tim. Những di chứng này có thể ảnh hưởng đến chức năng tim và cần phải phẫu thuật để điều trị.
Dấu hiệu nhận biết thấp tim
Các triệu chứng của thấp tim có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Tuy nhiên, một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:
- Sưng đau khớp: Đây là một trong những triệu chứng phổ biến nhất của thấp tim. Các khớp lớn như khớp gối, khớp khuỷu tay, khớp cổ chân có thể bị sưng, nóng, đỏ và đau.
- Sưng tim: Viêm tim là một biến chứng nguy hiểm của thấp tim. Nó có thể gây ra các triệu chứng như khó thở, mệt mỏi, tim đập nhanh hoặc không đều.
- Phát ban da, nốt cục dưới da: Một số trẻ bị thấp tim có thể bị phát ban da, thường là các nốt nhỏ, màu hồng hoặc đỏ, không ngứa. Ngoài ra, có thể xuất hiện các nốt cục nhỏ, không đau dưới da, thường ở gần các khớp.
- Múa giật: Đây là một rối loạn thần kinh hiếm gặp, có thể xảy ra ở trẻ bị thấp tim. Trẻ có thể có những cử động không tự chủ, giật giật ở mặt, tay, chân.
Thấp tim tiến triển
Thấp tim tiến triển là tình trạng bệnh thấp khớp cấp đã ảnh hưởng đến tim, gây tổn thương các màng tim. Điều đáng lưu ý là có tới 30-40% trường hợp thấp tim tiến triển xuất hiện ngay trong đợt thấp khớp cấp đầu tiên, thường là trong tuần đầu tiên của bệnh. Thậm chí, khoảng 10% trường hợp có biểu hiện ở tim mà không có triệu chứng ở khớp. Điều này cho thấy sự nguy hiểm của bệnh thấp tim đối với trẻ em.
- Biểu hiện của bệnh thấp đang ảnh hưởng đến màng tim.
- Có thể xuất hiện ngay trong đợt thấp khớp cấp đầu tiên.
- Triệu chứng:
- Nhịp tim nhanh bất thường, ngay cả khi trẻ đang ngủ hoặc đã hết sốt. Theo dõi nhịp tim và so sánh với nhiệt độ cơ thể là rất quan trọng. Nếu nhịp tim tăng quá 10% so với nhiệt độ, đó có thể là dấu hiệu của viêm cơ tim do thấp.
- Tiếng ngựa phi: Bác sĩ có thể nghe thấy tiếng ngựa phi khi khám tim, đặc biệt nếu cơ tim bắt đầu suy yếu.
- Rối loạn điện tâm đồ: Điện tâm đồ có thể phát hiện các rối loạn trong luồng dẫn truyền từ tâm nhĩ đến tâm thất.
Việc phát hiện các triệu chứng viêm cơ tim đôi khi rất khó khăn, đòi hỏi phải khám kỹ lưỡng và nghe tim nhiều lần ở nhiều tư thế khác nhau. Do đó, trẻ cần được thăm khám bởi các bác sĩ chuyên khoa tim mạch.
Viêm cơ tim do thấp
Viêm cơ tim do thấp thường xuất hiện cùng với tổn thương các màng tim khác, bao gồm màng trong tim và màng ngoài tim. Trong một số trường hợp, tình trạng này có thể diễn ra rất nguy kịch, được gọi là viêm tim ác tính hoặc viêm tim toàn bộ. Các triệu chứng bao gồm:
- Sốt cao.
- Xanh tái.
- Khó thở.
- Tim đập rất nhanh.
- Loạn nhịp tim.
Viêm tim ác tính có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Viêm màng trong tim do thấp
Viêm màng trong tim do thấp (viêm nội tâm mạc) chiếm gần 90% các trường hợp thấp tim. Bệnh thấp tim thường để lại di chứng ở van tim, là bộ phận quan trọng nhất của màng trong tim. Tổn thương phổ biến nhất là hở và hẹp van hai lá, tiếp đến là van động mạch chủ.
- Chiếm gần 90% trường hợp thấp tim.
- Di chứng chính: Hẹp/hở van tim (van hai lá, van động mạch chủ).
- Triệu chứng: Tiếng thổi ở tim. Tiếng thổi này có thể nhẹ và khó phát hiện ở giai đoạn đầu, nhưng sẽ rõ dần theo thời gian.
Viêm màng trong tim do thấp diễn biến qua nhiều đợt, từ giai đoạn cấp tính ban đầu đến giai đoạn tiến triển âm thầm, dẫn đến xơ cứng các mô van tim, gây hẹp hoặc hở van tim. Nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, có thể ngăn chặn được những di chứng nghiêm trọng này.
Phòng ngừa thấp tim
Bệnh thấp tim hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu điều trị triệt để và đúng cách khi bị viêm họng do liên cầu khuẩn. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa quan trọng:
- Điều trị viêm họng triệt để bằng kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ: Khi trẻ bị viêm họng, cần đưa trẻ đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị bằng kháng sinh phù hợp. Phải dùng thuốc đúng liều, đủ thời gian theo chỉ định của bác sĩ, ngay cả khi các triệu chứng đã giảm bớt.
- Tái khám định kỳ (mỗi 4 tuần) để tiêm/uống thuốc phòng tái phát (tối thiểu 5 năm): Những trẻ đã bị thấp tim cần được tái khám định kỳ để tiêm hoặc uống thuốc phòng tái phát bệnh. Thời gian phòng ngừa thường kéo dài ít nhất 5 năm, hoặc lâu hơn tùy theo tình trạng bệnh.
- Vệ sinh răng miệng tốt: Giữ vệ sinh răng miệng sạch sẽ giúp ngăn ngừa nhiễm trùng răng miệng, có thể dẫn đến nhiễm trùng máu và viêm nội tâm mạc, đặc biệt ở những trẻ có di chứng van tim.
- Thông báo cho bác sĩ về tiền sử bệnh tim khi cần làm thủ thuật/phẫu thuật: Khi trẻ cần nhổ răng, làm thủ thuật hoặc phẫu thuật, cần thông báo cho bác sĩ biết về tiền sử bệnh tim để được chỉ định kháng sinh dự phòng trước khi thực hiện thủ thuật.
Theo dõi trẻ bị thấp tim
Việc theo dõi và chăm sóc trẻ bị thấp tim là rất quan trọng để ngăn ngừa tái phát và biến chứng. Gia đình cần tuân thủ các hướng dẫn sau:
- Tái khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ (4 tuần, 3 tháng hoặc 6 tháng): Không nên bỏ tái khám, vì bệnh có thể tái phát và trở nên nghiêm trọng hơn.
- Đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường: Nếu trẻ có các triệu chứng như sốt, đau khớp, khó thở, phù, tiểu ít, cần đưa trẻ đến bệnh viện khám lại ngay lập tức.
Nguồn tham khảo:
- Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh thấp tim của Bộ Y Tế
- American Heart Association: https://www.heart.org/
- Medscape: https://emedicine.medscape.com/
