Xuyên Bối Mẫu: Dược Thảo Quý Trị Ho
Nguồn gốc và huyền thoại
Mô tả cây Xuyên Bối Mẫu: Tại Tứ Xuyên, Trung Quốc, có một loại cây thân thảo được trồng khá phổ biến, cao khoảng 50cm, lá nhỏ, dài, hoa màu tím nhạt, thường rủ xuống đất. Người dân địa phương xem đây là một loại dược thảo quý, được ưa chuộng trong y học cổ truyền.
Tên gọi Bối Mẫu: Thân rễ của cây có các củ bện xoắn như con ốc, bám chi chít vào rễ trụ, trông giống như đàn con bám vào vú mẹ, do đó được gọi là Bối Mẫu. Phần thân rễ này chính là bộ phận được sử dụng làm thuốc. Vì được trồng chủ yếu ở Tứ Xuyên nên vị thuốc này có tên là Xuyên Bối Mẫu.
Huyền thoại về Xuyên Bối Mẫu:
- Ngày xưa, ở vùng đất Tứ Xuyên, có một người phụ nữ mang thai mắc phải một chứng bệnh lạ (người luôn cảm thấy khát, ngực nóng, ho không dứt). Những đứa trẻ bà sinh ra đều chết yểu, khiến bà bị gia đình chồng hắt hủi.
- May mắn thay, có một thầy lang đã thương tình và chỉ cho bà một loại dược thảo quý. Sau ba tháng sử dụng, bà có tin vui và đã mang thai trở lại.
- Đến ngày sinh nở, bà hạ sinh một bé trai khỏe mạnh, kháu khỉnh. Trong niềm vui khôn tả, bà xin phép được đặt tên cho loại dược thảo này là Bối Mẫu, với ý nghĩa “Quý như bảo bối của người mẹ”. Tên gọi Bối Mẫu cũng trở nên phổ biến từ đó.
Công dụng và ứng dụng trong Đông y
Tính vị và quy kinh: Theo Đông y, Xuyên Bối Mẫu có vị đắng, tính hơi hàn, quy kinh Phế và Tâm.
Tác dụng:
- Nhuận phế trừ đàm (giúp làm ẩm phổi và loại bỏ đờm).
- Chỉ khái (giảm ho).
- Thanh nhiệt tán kết (làm mát và giải các khối u kết).
Bài thuốc Xuyên Bối Tỳ Bà Cao: Xuyên Bối Mẫu là thành phần chính trong nhiều bài thuốc trị ho, nổi tiếng nhất là bài thuốc Xuyên Bối Tỳ Bà Cao. Bài thuốc này bao gồm các vị:
- Xuyên bối mẫu.
- Tỳ bà diệp.
- Cát cánh.
- Sa sâm.
- Cam thảo.
- Bán hạ.
- Ngũ vị tử.
- Viễn chí.
- Khổ hạnh nhân.
Công dụng bài thuốc:
- Tăng cường công năng nhuận phế, hóa đờm, thanh phế nhiệt.
- Giáng khí nghịch, chỉ khái.
- Điều trị các chứng ho: ho gió, ho khan, ho có đờm.
- Đặc biệt hiệu quả với các trường hợp ho dai dẳng lâu ngày do phế âm hư, phế nhiệt, hoặc ho tái đi tái lại nhiều lần do dị ứng thời tiết.
Phát triển và ứng dụng hiện đại
Xuyên Bối Tỳ Bà Cao trong Dược điển Trung Quốc: Bài thuốc Xuyên Bối Tỳ Bà Cao đã được đưa vào Dược điển Trung Quốc, trở thành một bài thuốc chính thống được công nhận.
Các dạng bào chế hiện đại: Dựa trên bài thuốc cổ truyền, y dược học hiện đại đã phát triển nhiều dạng bào chế tiện dụng hơn như thuốc nước, thuốc viên…
Gia giảm trong dân gian Việt Nam:
- Ô mai: Vị chua, tính liễm, có thể thăng, có thể giáng, giúp thuận khí, giảm ho.
- Mật ong: Sát khuẩn, giúp làm lành các vết loét, dịu ho và bồi bổ cơ thể.
Việc kết hợp thêm hai thành phần này giúp tăng cường hiệu quả trị ho của bài thuốc.
Ưu điểm khi kết hợp với Ô mai và Mật ong
Ô mai: Vị chua của ô mai giúp làm dịu cổ họng, giảm kích ứng và làm thông thoáng đường thở.
Mật ong: Mật ong có đặc tính kháng khuẩn và chống viêm, giúp làm lành các tổn thương nhỏ trong cổ họng và giảm ho.
Tăng cường thể trạng: Việc bổ sung mật ong, cùng với các vị thuốc có tính bổ khác như Sa sâm, Viễn Chí, Cam thảo, Ngũ vị tử, giúp nâng cao thể trạng, tăng cường sức đề kháng, nhờ đó bệnh nhân nhanh chóng hồi phục và phòng ngừa tái phát bệnh.
Phù hợp với quan điểm Đông y: Điều này hoàn toàn phù hợp với quan điểm của Đông y trong việc điều trị các chứng ho lâu ngày: “Phế nhiệt gây ho kéo dài là bệnh thuộc chứng hư, khiến cơ thể mệt mỏi lâu ngày mà dẫn tới suy kiệt, bởi vậy, trong trị ho cũng cần phải cứu bổ ngay” (Danh y Hải Thượng Lãn Ông).
Thuốc ho Bảo Thanh
- Nguồn gốc: Sự kết hợp bài thuốc “Xuyên Bối Tỳ Bà Cao” với hai vị Ô mai, Mật ong đã được vận dụng và phát triển thành sản phẩm thuốc ho đông dược có tên là thuốc ho Bảo Thanh.
- Ý kiến của chuyên gia: Theo Tiến sĩ, Lương y Nguyễn Hoàng, Nguyên Giảng viên trường Đại học Dược Hà Nội, việc kết hợp các thành phần này giúp tăng cường hiệu quả và hỗ trợ phục hồi sức khỏe cho người bệnh.
