Ung thư: Yếu tố di truyền hay môi trường tác động mạnh hơn?
Tỷ lệ ung thư do di truyền thấp, yếu tố môi trường chiếm ưu thế
Theo Thạc sĩ Lê Văn Quảng, giảng viên bộ môn ung thư, Bệnh viện K Trung ương, phần lớn các dạng ung thư là tự phát và đơn lẻ. Hơn 80% các ca ung thư phát sinh do tác động từ môi trường sống. Yếu tố di truyền có vai trò, nhưng tỷ lệ không cao và thường không thể hiện rõ ràng.
Các yếu tố môi trường bao gồm:
- Chế độ ăn uống: Tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, thực phẩm chứa chất bảo quản có thể làm tăng nguy cơ ung thư. (Nguồn: Viện Nghiên cứu Ung thư Hoa Kỳ - AICR)
- Ô nhiễm môi trường: Tiếp xúc với không khí ô nhiễm, hóa chất độc hại, tia bức xạ có thể gây tổn thương tế bào và dẫn đến ung thư. (Nguồn: Tổ chức Y tế Thế giới - WHO)
- Thói quen sinh hoạt: Hút thuốc lá, uống rượu bia, ít vận động làm tăng nguy cơ mắc nhiều loại ung thư. (Nguồn: Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ - CDC)
Các chuyên gia khuyến cáo nên tìm hiểu kỹ các nguyên nhân gây bệnh và chủ động phòng ngừa bằng cách thay đổi lối sống, tránh xa các yếu tố nguy cơ. Không nên quá lo lắng về yếu tố di truyền, vì đây không phải là nguyên nhân chính gây ung thư.
Trường hợp đặc biệt: Gia đình có nhiều người mắc ung thư
Gần đây, báo chí đưa tin về một gia đình ở Sơn Tây, Hà Nội, có 10/13 thành viên qua đời vì ung thư. Điều đáng chú ý là các thành viên trong gia đình mắc nhiều loại ung thư khác nhau (ung thư gan, ung thư phổi, ung thư xương), trừ trường hợp hai cha con cùng bị ung thư xương.
Th.S Lê Văn Quảng cho biết, đây là trường hợp hiếm gặp, cần xem xét nhiều yếu tố trước khi kết luận nguyên nhân do di truyền. Các yếu tố cần xem xét bao gồm:
- Kết quả mô bệnh học chính xác: Xác định loại ung thư và đặc điểm tế bào ung thư.
- Xét nghiệm môi trường, nguồn nước: Tìm kiếm các chất độc hại, ô nhiễm có thể gây ung thư.
- Theo dõi chế độ ăn uống: Đánh giá thói quen ăn uống và các chất dinh dưỡng có thể ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư.
Trước năm 2001, Th.S Quảng đã từng tham gia khám sàng lọc ung thư tại Đường Lâm, Sơn Tây và nhận thấy tỷ lệ mắc bệnh ung thư ở địa phương này không cao.
Gia truyền và di truyền: Cần phân biệt rõ
GS Nguyễn Chấn Hùng, Phó Chủ tịch Hội Ung thư Việt Nam, Chủ tịch Hội Ung thư TPHCM, nhấn mạnh sự khác biệt giữa di truyền và gia truyền. Di truyền (liên quan đến quan hệ huyết thống) chỉ chiếm khoảng 10% các ca ung thư. Cần tránh nhầm lẫn giữa hai khái niệm này, vì hầu hết các bệnh ung thư đều có liên quan đến gene.
- Di truyền: Là sự truyền các gene gây ung thư từ cha mẹ sang con cái. Các gene này có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư ở thế hệ sau.
- Gia truyền: Là việc một số bệnh ung thư có xu hướng xuất hiện trong cùng một gia đình, có thể do chung môi trường sống, thói quen sinh hoạt hoặc do sự kết hợp của nhiều yếu tố.
Một số bệnh ung thư có tính gia truyền rõ rệt hơn, bao gồm:
- Ung thư vú: Đặc biệt là các trường hợp ung thư vú xảy ra ở độ tuổi trẻ (dưới 50 tuổi) hoặc có nhiều người trong gia đình cùng mắc bệnh.
- Ung thư đại tràng: Đặc biệt là hội chứng Lynch, một bệnh di truyền làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng và các loại ung thư khác.
- Ung thư tuyến giáp dạng tủy: Một loại ung thư tuyến giáp hiếm gặp có liên quan đến đột biến gene RET.
Phòng ngừa và phát hiện sớm ung thư gia truyền
Hiện nay, chưa có cách thức nào để ngăn chặn tính gia truyền trong ung thư. Tuy nhiên, một số nước như Mỹ đã áp dụng phương pháp xét nghiệm gene để tìm ra những gene có nguy cơ ung thư cao. Phương pháp này chưa được triển khai tại Việt Nam do còn nhiều yếu tố pháp lý và tâm lý cần xem xét.
GS Hùng khuyến cáo, các gia đình có người mắc ung thư nên chú ý theo dõi sức khỏe và thực hiện các biện pháp tầm soát ung thư sớm, bao gồm:
- Soi ruột: Phát hiện sớm ung thư đại tràng.
- Khám tuyến vú định kỳ: Phát hiện sớm ung thư vú.
- Khám sức khỏe tổng quát: Phát hiện các dấu hiệu bất thường khác có thể liên quan đến ung thư.
Tuy nhiên, tính gia truyền trong ung thư không phải là yếu tố quyết định và không nên quá lo lắng nếu có người thân mắc bệnh. Điều quan trọng là duy trì lối sống lành mạnh, chủ động phòng ngừa và tầm soát ung thư định kỳ.
