Di sản di truyền: Không phải là bản án
1. Di sản bất khả kháng?
Gene di truyền quyết định cá tính di truyền, nhưng không phải là bản sao trung bình của bố mẹ: Gene được truyền từ cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các đặc điểm di truyền của mỗi người. Tuy nhiên, bạn không phải là bản sao chính xác hoặc là sự kết hợp đơn giản theo tỷ lệ 50/50 từ bố và mẹ. Sự kết hợp các gene là phức tạp và đa dạng.
Gene trội quyết định đặc điểm thể chất: Ví dụ, nếu một người mẹ có xu hướng béo phì và người bố có thể trạng gầy, con cái của họ sẽ thừa hưởng cả hai gene này. Tuy nhiên, gene nào mạnh hơn (gene trội) sẽ quyết định hình dáng cơ thể của đứa trẻ. Nếu gene béo phì trội hơn, đứa trẻ sẽ có khuynh hướng tăng cân dễ dàng hơn.
Gene lặn gây bệnh có thể không biểu hiện nếu có gene khỏe mạnh bù trừ: Nếu một trong hai cha mẹ mang gene bệnh, nhưng gene này là gene lặn, và người còn lại hoàn toàn khỏe mạnh, thì con cái có thể không mắc bệnh. Trong trường hợp này, đứa trẻ chỉ là người mang gene bệnh mà không biểu hiện bệnh. Tuy nhiên, khi lớn lên và kết hôn với người cũng mang gene bệnh tương tự, con cái của họ có nguy cơ mắc bệnh.
Cần biết lịch sử sức khỏe gia đình: Các đặc điểm di truyền có thể xuất hiện sau nhiều thế hệ. Vì vậy, việc tìm hiểu lịch sử bệnh tật của cả bên nội và bên ngoại là rất quan trọng để đánh giá nguy cơ sức khỏe của bản thân.
2. Quái dị biến đổi gene
Tổn thương gene có thể xảy ra trong đời sống do đột biến trong quá trình phân chia tế bào: Trong quá trình sống, các tế bào liên tục phân chia và nhân bản. Mỗi khi tế bào phân chia, thông tin di truyền được sao chép sang tế bào mới. Tuy nhiên, quá trình sao chép này có thể xảy ra lỗi, dẫn đến đột biến gene. Đột biến gene có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, chẳng hạn như ung thư, khi tế bào phân chia không kiểm soát.
Tác nhân gây tổn thương gene ở phôi thai: tân dược, virus, rượu: Đột biến gene cũng có thể xảy ra trong giai đoạn phát triển của phôi thai. Các yếu tố như thuốc mà người mẹ sử dụng, nhiễm virus hoặc lạm dụng rượu trong thai kỳ có thể gây tổn thương gene của thai nhi. Điều này có thể dẫn đến các bệnh bẩm sinh hoặc các vấn đề sức khỏe phát triển muộn.
Đột biến gene có thể di truyền cho thế hệ sau: Những đột biến gene này có thể được truyền lại cho các thế hệ sau, tạo ra các bệnh di truyền mới trong gia đình. Các bệnh này có thể xuất hiện ngay ở thế hệ đầu tiên hoặc sau nhiều thế hệ.
3. Không phải số phận đã an bài
Gene khuyết tật không phải là bản án: Theo các nhà khoa học, con người có thể thừa hưởng tới 4000 bệnh khác nhau từ tổ tiên, bao gồm tiểu đường, cao huyết áp, động kinh, dị ứng và các bệnh tim mạch. Tuy nhiên, gene chỉ đóng vai trò quyết định khoảng 50% khả năng mắc bệnh. Điều này có nghĩa là chúng ta vẫn có cơ hội giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh, ngay cả khi có gene xấu.
Giảm thiểu nguy cơ bằng cách:
- Né tránh các yếu tố nguy cơ: Tránh các tác nhân có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm bệnh, chẳng hạn như hút thuốc, uống rượu quá mức, chế độ ăn uống không lành mạnh và thiếu vận động.
- Tạo điều kiện phát triển tốt cho cơ thể: Duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên và ngủ đủ giấc. Điều này giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm nguy cơ mắc bệnh.
- Thăm khám và xét nghiệm định kỳ: Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, khi khả năng điều trị thành công cao hơn. Các xét nghiệm sàng lọc có thể giúp xác định nguy cơ mắc các bệnh di truyền và đưa ra các biện pháp phòng ngừa phù hợp.
4. Biện pháp phòng chống và thăm khám theo lứa tuổi
Duy trì cân nặng hợp lý, tránh béo phì: Béo phì là một yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh mãn tính, bao gồm tim mạch, tiểu đường và ung thư. Duy trì cân nặng hợp lý giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh này.
Chế độ ăn Địa Trung Hải: Chế độ ăn Địa Trung Hải, giàu rau xanh, trái cây, dầu ô liu, ngũ cốc nguyên hạt và cá, đã được chứng minh là có lợi cho sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh khác. Theo khuyến cáo từ Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), nên ưu tiên chế độ ăn này.
Không ăn mặn, dùng gia vị mạnh: Ăn quá nhiều muối có thể làm tăng huyết áp. Sử dụng các gia vị như hạt tiêu, ớt, tỏi có thể giúp tăng hương vị món ăn mà không cần thêm muối.
Vận động thường xuyên: Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, kiểm soát cân nặng và giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh. Nên tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với cường độ vừa phải hoặc 75 phút mỗi tuần với cường độ cao.
Không hút thuốc, hạn chế rượu mạnh: Hút thuốc và uống rượu quá mức gây hại cho sức khỏe và làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh.
Kiểm tra sức khỏe và xét nghiệm định kỳ: Khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề sức khỏe và có biện pháp can thiệp kịp thời. Các xét nghiệm sàng lọc có thể giúp phát hiện nguy cơ mắc các bệnh di truyền và đưa ra các biện pháp phòng ngừa phù hợp. Tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn về các xét nghiệm cần thiết dựa trên độ tuổi, giới tính và tiền sử gia đình.
