Bài viết trình bày về mục đích của vệ sinh an toàn thực phẩm, các loại ngộ độc thức ăn (do vi khuẩn, không do vi khuẩn, chưa rõ nguyên nhân), yếu tố ảnh hưởng và phân loại cụ thể từng loại ngộ độc. Nhấn mạnh tầm quan trọng của tuyên truyền, giáo dục về vệ sinh an toàn thực phẩm theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Vệ sinh an toàn thực phẩm và ngộ độc thức ăn
Mục đích của vệ sinh an toàn thực phẩm
Đảm bảo người ăn không bị ngộ độc.
Vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Khi thực phẩm được sản xuất, chế biến, bảo quản và sử dụng đúng cách, nguy cơ ngộ độc sẽ giảm thiểu đáng kể.
Ngộ độc thức ăn là bệnh cấp tính do ăn phải thức ăn nhiễm khuẩn, độc tố hoặc chất độc hại.
Ngộ độc thức ăn không chỉ gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hàng triệu người trên thế giới mắc các bệnh liên quan đến thực phẩm không an toàn.
Bệnh thường xảy ra đột ngột, nhiều người mắc cùng lúc do ăn cùng loại thức ăn, với các triệu chứng như nôn mửa, tiêu chảy.
Các triệu chứng ngộ độc thức ăn có thể xuất hiện nhanh chóng sau khi ăn phải thực phẩm bị ô nhiễm, thường là trong vòng vài giờ đến vài ngày. Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng phụ thuộc vào loại chất độc, lượng tiêu thụ và sức khỏe tổng thể của người bệnh.
Các loại ngộ độc thức ăn
Ngộ độc do vi khuẩn (chiếm tỉ lệ cao, ít tử vong).
Các vi khuẩn như Salmonella, E. coli, và Campylobacter là những nguyên nhân phổ biến gây ngộ độc thực phẩm. Chúng thường có mặt trong thịt gia cầm sống, trứng, và rau quả tươi.
Ngộ độc không do vi khuẩn (tỉ lệ thấp, tử vong cao).
Loại ngộ độc này thường do các chất độc tự nhiên trong thực phẩm (ví dụ: nấm độc, cá nóc) hoặc do ô nhiễm hóa chất (ví dụ: thuốc trừ sâu, kim loại nặng).
Ngộ độc chưa rõ nguyên nhân.
Trong một số trường hợp, nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm không thể xác định được, đòi hỏi các nghiên cứu sâu hơn để tìm ra tác nhân gây bệnh.
Yếu tố ảnh hưởng đến ngộ độc thức ăn
Thời tiết (mùa hè nhiều hơn mùa đông).
Nhiệt độ cao tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển nhanh chóng trong thực phẩm, làm tăng nguy cơ ngộ độc vào mùa hè.
Khu vực địa lý, tập quán ăn uống, điều kiện sinh hoạt.
Các vùng có điều kiện vệ sinh kém, tập quán ăn uống không hợp vệ sinh (ví dụ: ăn thịt sống, hải sản chưa nấu chín) có nguy cơ ngộ độc thực phẩm cao hơn.
Sử dụng hóa chất trừ sâu, phụ gia thực phẩm.
Việc sử dụng không đúng cách hoặc quá liều các hóa chất này có thể gây ô nhiễm thực phẩm và gây ngộ độc cho người tiêu dùng.
Phân loại ngộ độc thức ăn
1. Ngộ độc thức ăn do vi khuẩn
Do Salmonella.
Salmonella thường gây ra các triệu chứng như tiêu chảy, sốt và đau bụng. Nguồn lây nhiễm phổ biến là thịt gia cầm, trứng và các sản phẩm từ sữa chưa tiệt trùng (Nguồn: CDC).
Do tụ cầu khuẩn.
Tụ cầu khuẩn có thể sản xuất ra độc tố gây nôn mửa và tiêu chảy. Chúng thường được tìm thấy trên da và trong mũi của người, và có thể lây nhiễm vào thực phẩm nếu không tuân thủ vệ sinh cá nhân.
Do Clostridium botulinum.
Clostridium botulinum sản xuất ra độc tố botulinum, một chất độc thần kinh cực mạnh có thể gây liệt cơ và thậm chí tử vong. Ngộ độc botulism thường liên quan đến thực phẩm đóng hộp không đúng cách (Nguồn: WHO).
Do vi khuẩn đường ruột khác (Proteus, E. coli, Perfringens).
Các vi khuẩn này có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, từ tiêu chảy nhẹ đến viêm ruột nặng. Chúng thường lây nhiễm qua thực phẩm bị ô nhiễm phân.
2. Ngộ độc thức ăn không do vi khuẩn
Dị ứng (tôm, cua, cá, ốc, nhộng tằm).
Dị ứng thực phẩm xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng quá mức với một số protein trong thực phẩm. Các triệu chứng có thể từ nhẹ (phát ban, ngứa) đến nghiêm trọng (khó thở, sốc phản vệ).
Độc chất tự nhiên (nấm độc, khoai tây mọc mầm, sắn, cá nóc, cóc).
Nấm độc chứa các chất độc có thể gây tổn thương gan, thận và hệ thần kinh. Khoai tây mọc mầm chứa solanine, một chất độc có thể gây buồn nôn, tiêu chảy và đau bụng.
Nhiễm độc chất từ môi trường (độc tố vi nấm, hóa chất bảo vệ thực vật, phụ gia, bao bì).
Độc tố vi nấm (ví dụ: aflatoxin) có thể gây ung thư gan. Hóa chất bảo vệ thực vật có thể gây tổn thương hệ thần kinh và các cơ quan khác. Phụ gia thực phẩm không được phép hoặc sử dụng quá liều có thể gây ra các vấn đề sức khỏe.
3. Ngộ độc thức ăn chưa được nghiên cứu đầy đủ
Do bánh mì lên men.
Ngộ độc bánh mì lên men có thể do sự phát triển của các vi sinh vật không mong muốn trong quá trình lên men.
Do liên cầu khuẩn, Shigella.
Các vi khuẩn này có thể gây ra các bệnh nhiễm trùng đường ruột nghiêm trọng.
Do chất lỏng kỹ thuật (chất làm lạnh B2, rượu metylic).
Uống phải các chất lỏng này có thể gây tổn thương nội tạng nghiêm trọng và thậm chí tử vong.
Tuyên truyền và giáo dục về vệ sinh an toàn thực phẩm
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường tuyên truyền, giáo dục vệ sinh thực phẩm.
WHO khuyến cáo các quốc gia nên tăng cường giáo dục về VSATTP cho người dân, đặc biệt là các biện pháp phòng ngừa ngộ độc thực phẩm.
Sử dụng mọi phương tiện truyền thông để nâng cao nhận thức cộng đồng.
Các chiến dịch truyền thông nên sử dụng nhiều kênh khác nhau (ví dụ: truyền hình, báo chí, mạng xã hội) để tiếp cận được đông đảo người dân.
