Tôi giải thích đại khái ở ta có tình trạng đáng lo ngại là một số người bị các bệnh lây qua đường tình dục nhưng không chịu đến bác sĩ chuyên khoa điều trị mà lại nghe mách bảo tìm mua loại kháng sinh mới nhất để tự chữa bệnh.
Làm như thế không chỉ hại cho bản thân bởi vì dùng thuốc không đúng bệnh sẽ nặng thêm mà vô tình có thể làm hại cho cộng đồng.
Những thuốc kháng sinh mới nhất được khuyến cáo chỉ dùng trong bệnh viện khi được bác sĩ điều trị chỉ định, hướng dẫn và theo dõi sử dụng, vì đó là thuốc rất quí có tính dự trữ, nếu sử dụng bừa bãi chắc chắn trong thời gian ngắn sẽ bị đề kháng.
Anh bạn trẻ có vẻ ngơ ngẩn với hai chữ "đề kháng". Tôi đã dùng chữ nôm na hơn để giải thích thế nào là kháng sinh bị đề kháng. Anh bạn trẻ buột miệng: "A, ý thầy muốn nói lờn thuốc!".
Một lần khác, một vị cao tuổi hỏi tôi xem có thể tự sử dụng một loại thuốc an thần gây ngủ khá thông dụng để chữa chứng mất ngủ. Tôi vội vàng trình bày tác hại của việc người bệnh tự ý dùng bừa bãi thuốc loại này, trong đó có tác hại rất nghiêm trọng là thuốc làm cho bị nghiện.
Người đã nghiện sẽ tiếp tục dùng thuốc, không bỏ được thuốc và bị "dung nạp thuốc". Tôi thấy ông cụ không hiểu dung nạp thuốc là gì, vì vậy tôi dùng lời lẽ đời thường hơn để giải thích. Cụ buột miệng: "A, ý của dược sĩ muốn nói lờn thuốc ấy mà !".
Như vậy chữ lờn thuốc mà nhiều người hay sử dụng hiện nay có hai nghĩa.
Lờn thuốc kháng sinh
Đối với người dùng thuốc, để hạn chế cả hai sự lờn thuốc đã kể, chỉ có cách là sử dụng thuốc khi thật cần thiết, theo sự hướng dẫn của thầy thuốc, không lạm dụng và không sử dụng thuốc bừa bãi
Trước hết, đối với việc sử dụng thuốc kháng sinh, lờn thuốc có nghĩa là vi khuẩn gây bệnh không còn nhạy cảm, có khả năng chống lại tác dụng của thuốc để đưa đến hậu quả là kháng sinh mà người bệnh sử dụng không gây hại đối với vi khuẩn. Lờn thuốc ở đây là sự rút gọn của "vi khuẩn lờn thuốc kháng sinh".
Khi vi khuẩn bị kháng sinh tấn công và nhất là liều kháng sinh ta dùng không đủ mạnh để tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của chúng, vi khuẩn cũng biết cách thiên biến vạn hóa để tồn tại.
Thí dụ, chúng sẽ biến đổi thành dạng chai lì có thể chịu đựng tác dụng kháng sinh mà không chết. Còn nhiều cách đề kháng khác nữa, nhưng dù vi khuẩn có lẩn tránh, đề kháng khéo léo đến đâu, các nhà y dược học cũng không bó tay chịu thua.
Lưu ý thời gian dùng kháng sinh thông thường không dưới năm ngày. Có loại bệnh nhiễm khuẩn phải dùng kháng sinh cả tháng, riêng bệnh lao dùng thuốc từ sáu tháng trở lên. Tức là dùng kháng sinh đúng liều và đủ thời gian thì mới mong khỏi bệnh.
Vấn nạn lờn thuốc kháng sinh đang gây tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Trong chữa trị bệnh lao ở nước ta đang đối phó với "lao đa kháng thuốc" (vi khuẩn đã đề kháng với nhiều thuốc chống lao thuộc hàng đầu trong công tác chữa trị) và "lao siêu kháng thuốc" (vi khuẩn đã đề kháng với không chỉ các thuốc thuộc loại hàng đầu mà cả với thuốc dự trữ hạng hai).
Tăng liều mới "ép phê”
Nghĩa thứ hai của lờn thuốc là tình trạng cơ thể ta do dùng một thứ thuốc lặp đi lặp lại nhiều lần, nếu dùng liều lượng cũ sẽ thấy thuốc không có tác dụng mà phải tăng liều lượng mới thấy thuốc có "ép phê”.
Lờn thuốc là một đặc tính của thuốc gây nghiện, trong đó có thuốc ngủ, thuốc an thần, thuốc hướng tâm thần nói chung, kể cả ma túy. Có nhiều người quen dùng thuốc an thần gây ngủ càng ngày càng tăng liều dùng mới ngủ được.
Nhưng ngay một số thuốc thông thường như các thuốc trị đau thấp khớp, có nhiều người quen dùng cứ thấy hiệu quả của thuốc giảm dần theo thời gian.
Lờn thuốc trong trường hợp thứ hai gây ra bởi chính cơ thể của người dùng thuốc. Khi thuốc được đưa vào trong cơ thể, nó chỉ cho tác dụng khi gắn vào nơi tiếp nhận. Khi cơ thể quen dùng một thứ thuốc, các nơi tiếp nhận này sẽ thay đổi bản chất hoặc gia tăng số lượng đưa đến gia tăng nồng độ thuốc trong cơ thể (tức gia tăng liều dùng) mới đáp ứng cho tác dụng.
Để đối phó với lờn thuốc này, chỉ có cách tăng liều nhưng không thể tăng liều mãi vì sẽ đưa đến liều độc. Đối với thuốc có khả năng bị lờn theo kiểu này, thầy thuốc sẽ cho dùng với liều và thời gian dùng như thế nào đó để phòng lờn thuốc. Hoặc khi thuốc đã lờn, phải thay thuốc khác. Trong lĩnh vực dược, người ta luôn tìm ra thuốc mới, một phần để thay thế thuốc cũ bị lờn là vì thế.
Theo PGS-TS Nguyễn Hữu Đức
Tuổi Trẻ