Bụi Phổi Silic: Bệnh Nghề Nghiệp Đáng Lo Ngại Hàng Đầu
Thực trạng đáng báo động
Theo PGS-TS Lê Thị Tuyết Lan, Trưởng khoa Thăm dò Chức năng Hô hấp Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM, bụi phổi silic là bệnh nghề nghiệp đáng ngại nhất và chiếm tỷ lệ cao nhất hiện nay tại Việt Nam. Thực tế này gióng lên hồi chuông cảnh báo về điều kiện làm việc và bảo hộ lao động cho người lao động trong các ngành công nghiệp nặng.
- Bụi phổi silic là bệnh nghề nghiệp phổ biến nhất, đặc biệt ở công nhân mỏ: Bệnh thường gặp ở công nhân làm việc trong các ngành khai thác mỏ (đặc biệt là than hầm lò và mỏ lộ thiên), đúc cơ khí, nghiền đá, sản xuất xi măng, và chế biến đá granite.
- Đa số bệnh nhân không được trang bị bảo hộ lao động đầy đủ: Đáng lo ngại là phần lớn bệnh nhân nhập viện điều trị bụi phổi silic đều không được trang bị đầy đủ phương tiện bảo hộ lao động, hoặc sử dụng không đúng cách. Điều này cho thấy sự thiếu quan tâm đến an toàn lao động từ phía người sử dụng lao động và sự chủ quan của người lao động.
- Hơn 80% công nhân mắc bệnh này (theo Viện Giám định y khoa Trung ương): Một nghiên cứu của Viện Giám định y khoa Trung ương cho thấy hơn 80% công nhân trong một số ngành nghề nhất định mắc bệnh bụi phổi silic. Đây là một con số rất cao, cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề.
- Công nhân có thâm niên 10-20 năm có nguy cơ mắc bệnh cao: Nghiên cứu của Viện Khoa học Kỹ thuật Bảo hộ Lao động cũng chỉ ra rằng những người có thâm niên làm việc từ 10-20 năm có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn. Điều này cho thấy thời gian tiếp xúc với bụi silic càng dài, nguy cơ mắc bệnh càng lớn.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
- Do hít phải bụi chứa silic tự do kết tinh (từ nghiền đá, cát, bê tông, quặng): Bệnh bụi phổi silic xảy ra do hít phải bụi chứa silic tự do kết tinh (SiO2). Loại bụi này thường được giải phóng trong quá trình nghiền phá đá, cát, bê tông và một số loại quặng khác. Kích thước hạt bụi nhỏ cho phép chúng xâm nhập sâu vào phổi, gây tổn thương.
- Bệnh không hồi phục và tiến triển ngay cả khi ngừng tiếp xúc: Một trong những đặc điểm nguy hiểm của bệnh bụi phổi silic là bệnh không có khả năng hồi phục và vẫn tiếp tục tiến triển ngay cả khi người bệnh đã ngừng tiếp xúc với bụi silic. Điều này có nghĩa là những tổn thương phổi đã xảy ra sẽ không thể chữa lành hoàn toàn.
- Lượng silic hít vào nhiều làm bệnh tiến triển nhanh: Theo Tiến sĩ Lan, lượng bụi silic hít vào càng nhiều thì thời gian ủ bệnh càng ngắn và bệnh tiến triển càng nhanh. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giảm thiểu tiếp xúc với bụi silic.
Tác hại và biến chứng
- Gây xơ phổi, khí phế thũng: Hít phải quá nhiều bụi silic có thể gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như xơ phổi và khí phế thũng. Xơ phổi là tình trạng các mô phổi bị xơ hóa, làm giảm khả năng đàn hồi và trao đổi khí của phổi. Khí phế thũng là tình trạng các phế nang trong phổi bị giãn nở quá mức và mất tính đàn hồi, gây khó thở.
- Tiếp xúc ngắn hạn với nồng độ bụi silic cao có thể gây bệnh cấp tính: Các trường hợp bệnh nhân nhập viện tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM cho thấy chỉ trong vòng một năm sống chung với bụi đá từ công việc đặt mìn, họ đã mắc bệnh bụi phổi silic cấp tính. Điều này cho thấy ngay cả việc tiếp xúc ngắn hạn với nồng độ bụi silic cao cũng có thể gây ra bệnh.
- Silic tinh thể (do nghề nghiệp) được IARC xếp vào chất gây ung thư phổi nhóm 1: Theo phân loại của Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), silic tinh thể hít phải do nguyên nhân nghề nghiệp đã được xếp vào chất gây ung thư phổi nhóm 1. Điều này có nghĩa là có đủ bằng chứng cho thấy silic tinh thể có thể gây ung thư phổi ở người.
Bệnh bụi phổi silic là một bệnh nghề nghiệp nghiêm trọng, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người lao động. Việc phòng ngừa bệnh bằng cách cải thiện điều kiện làm việc, trang bị đầy đủ phương tiện bảo hộ lao động và kiểm tra sức khỏe định kỳ là vô cùng quan trọng.
