Đau họng thường do nhiễm trùng, nhưng cần cẩn trọng khi nào tự điều trị và khi nào cần đến bác sĩ. Bài viết này giúp bạn hiểu rõ về cấu trúc và chức năng của họng, nguyên nhân gây đau họng, cách xử lý ban đầu, so sánh giữa ngậm và súc miệng, dấu hiệu cần đi khám, những yếu tố gây hại cho họng, và đặc biệt là cảnh giác với nguy cơ ung thư nếu đau họng kéo dài.
Đau Họng: Khi Nào Tự Xoay Sở Được và Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ?
1. Tổng Quan Về Họng
Cấu trúc phức tạp: Họng không chỉ là khoảng không gian bạn nhìn thấy khi há miệng trước gương. Thực tế, nó bao gồm ba phần chính: phần trên (vòm họng, thông với mũi), phần giữa (hầu họng) và phần dưới (hạ họng, hướng về khí quản). Sự liên kết này giải thích tại sao nhiễm trùng mũi xoang có thể lan xuống họng và ngược lại.
Chức năng đa dạng:
* Đường dẫn: Họng là con đường chung cho cả thức ăn và không khí. Thức ăn đi xuống thực quản để vào dạ dày, trong khi không khí đi vào khí quản để đến phổi.
* Phát âm: Thanh quản, nằm trong vùng họng, chứa dây thanh âm, cho phép chúng ta tạo ra âm thanh và nói chuyện.
* Phòng thủ: Họng chứa các hạch bạch huyết và amidan, đóng vai trò là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể qua đường ăn uống và hô hấp. Theo PubMed, amidan hoạt động như những người lính canh, nhận diện và tiêu diệt vi khuẩn, virus trước khi chúng gây bệnh.
2. Nguyên Nhân Đau Họng
Nhiễm trùng:
* Virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây đau họng, đặc biệt là trong các bệnh cảm lạnh thông thường hoặc cúm. Các virus như Rhinovirus, Coronavirus, Adenovirus thường gây viêm họng, sổ mũi, ho và sốt nhẹ.
* Vi khuẩn: Vi khuẩn phổ biến nhất gây viêm họng là Streptococcus pyogenes, gây ra bệnh viêm họng liên cầu khuẩn. Bệnh này cần được điều trị bằng kháng sinh để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng như thấp tim.
Hệ miễn dịch suy yếu: Khi cơ thể mệt mỏi, thiếu ngủ, hoặc thay đổi thời tiết đột ngột, hệ miễn dịch sẽ suy yếu, tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn tấn công. Theo Bộ Y Tế, việc duy trì một lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống cân bằng, đủ giấc ngủ và tập thể dục thường xuyên là rất quan trọng để tăng cường hệ miễn dịch.
3. Xử Lý Ban Đầu Khi Bị Đau Họng
Nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc: Đây là biện pháp quan trọng để cơ thể có thời gian phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch. Medscape khuyến cáo nên ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm.
Tránh lây lan: Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, tránh dùng chung đồ dùng cá nhân với người khác.
Các biện pháp giảm đau, hạ sốt:
* Thuốc giảm đau không kê đơn: Paracetamol hoặc Ibuprofen có thể giúp giảm đau và hạ sốt.
* Uống nhiều nước: Giúp làm loãng chất nhầy và giữ ẩm cho cổ họng.
* Sử dụng máy tạo độ ẩm: Không khí khô có thể làm trầm trọng thêm tình trạng đau họng. Máy tạo độ ẩm giúp duy trì độ ẩm thích hợp trong không khí.
* Trà mật ong: Mật ong có đặc tính kháng khuẩn và có thể giúp làm dịu cổ họng. Trà ấm cũng có tác dụng làm dịu.
4. Ngậm Hay Súc Miệng?
Viên ngậm:
* Ưu điểm: Tiện lợi, dễ sử dụng, có thể mang theo bên mình.
* Nhược điểm: Tác dụng giảm đau thường ngắn (15-20 phút). BS. Ewa Goleblewska nhấn mạnh rằng viên ngậm chỉ có tác dụng tạm thời và không thể thay thế cho các biện pháp điều trị khác.
Súc miệng:
* Ưu điểm: Hiệu quả làm sạch cao hơn, giúp loại bỏ vi sinh vật gây bệnh, làm ẩm niêm mạc họng và giảm viêm.
* Nhược điểm: Cần pha chế dung dịch và thực hiện đúng cách.
Các Loại Dung Dịch Súc Miệng
Nước muối ấm: Pha 1/2 thìa cà phê muối vào một cốc nước ấm. Nước muối giúp giảm viêm và làm dịu cổ họng.
Nước trà hoa cúc: Hoa cúc có đặc tính chống viêm và làm dịu. Bạn có thể pha trà hoa cúc và để nguội bớt trước khi súc miệng.
Các sản phẩm pha sẵn: Septosan, Tantum Verde, Dentosept là các sản phẩm súc miệng chứa các thành phần kháng khuẩn và giảm đau. Hãy tham khảo ý kiến của dược sĩ trước khi sử dụng.
Nhiệt độ dung dịch: Nên sử dụng dung dịch ấm (khoảng 36 độ C) để tránh gây kích ứng cổ họng.
Tần suất: Súc miệng tối thiểu 2-3 lần/ngày, đặc biệt sau khi ăn hoặc khi cảm thấy khó chịu ở cổ họng.
Nước ấm pha dầu thực vật: Một số bác sĩ khuyên dùng nước ấm pha vài giọt dầu thực vật (như dầu ô liu) để làm mát và bôi trơn niêm mạc họng.
5. Khi Nào Cần Đến Bác Sĩ?
Đau rát họng dai dẳng: Nếu tình trạng đau họng kéo dài hơn một tuần và không có dấu hiệu cải thiện, bạn nên đi khám bác sĩ.
Sốt cao: Sốt cao (trên 38.5 độ C) có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng nghiêm trọng.
Đau nhức hạch ở cổ: Hạch bạch huyết sưng to và đau có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng do vi khuẩn.
Viêm họng liên cầu khuẩn: Các triệu chứng bao gồm đau họng dữ dội, khó nuốt, sốt, đau đầu, buồn nôn và có thể có mủ trắng ở amidan. Viêm họng liên cầu khuẩn cần được điều trị bằng kháng sinh để ngăn ngừa các biến chứng.
Viêm họng có mủ hoặc hạt quanh amiđan: Đây có thể là dấu hiệu của áp xe quanh amidan, một biến chứng nghiêm trọng của viêm họng.
6. Những Điều Họng Không Thích
Không khí khô: Không khí khô từ điều hòa có thể làm khô niêm mạc họng, gây kích ứng và đau rát. Hãy sử dụng máy tạo độ ẩm hoặc uống nhiều nước để giữ ẩm cho cổ họng.
Thở bằng miệng: Thở bằng miệng thay vì bằng mũi khiến không khí không được làm ấm, lọc bụi và làm ẩm, gây kích ứng họng. Hãy cố gắng thở bằng mũi và điều trị các vấn đề về mũi như nghẹt mũi hoặc viêm xoang.
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản có thể gây kích ứng họng và gây ra các triệu chứng như đau họng, ho và khàn giọng. Theo JAMA Network, điều trị GERD có thể giúp giảm các triệu chứng này.
Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc, đặc biệt là thuốc hạ huyết áp, có thể gây ra tác dụng phụ là đau họng. Hãy thảo luận với bác sĩ nếu bạn nghi ngờ thuốc đang dùng gây ra tình trạng này.
7. Đau Họng Kéo Dài: Cẩn Thận Ung Thư
Dấu hiệu cảnh báo: Đau họng kinh niên, khó nuốt, khàn giọng kéo dài, nổi hạch ở cổ, hoặc có máu trong nước bọt có thể là dấu hiệu của ung thư họng hoặc amiđan. BS. Ewa Golebiewska nhấn mạnh rằng việc phát hiện sớm là yếu tố then chốt để điều trị thành công.
Triệu chứng thường gặp: Đau hoặc khó chịu ở một bên họng, cảm giác vướng víu hoặc có vật gì đó trong họng, khó nuốt thức ăn đặc.
Chẩn đoán: Bác sĩ sẽ thực hiện nội soi họng để kiểm tra và có thể lấy mẫu sinh thiết để xác định xem có tế bào ung thư hay không.
Điều trị: Điều trị ung thư họng thường bao gồm phẫu thuật, xạ trị, hóa trị hoặc kết hợp các phương pháp này. Tỷ lệ sống sót phụ thuộc vào giai đoạn bệnh và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân.
Lời khuyên: Hãy đi khám bác sĩ ngay nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ nào kéo dài hơn vài tuần. Ung thư họng có thể được điều trị thành công nếu được phát hiện sớm.
