Say nắng, say nóng là tình trạng nguy hiểm do nhiệt độ cơ thể tăng cao. Bài viết này trình bày nguyên nhân (nắng nóng, vận động quá sức), triệu chứng (đau đầu, chóng mặt, sốt cao) và cách xử trí (hạ nhiệt, bù nước). Phòng bệnh bằng cách tránh nắng, uống đủ nước và chăm sóc trẻ sốt đúng cách.

Say Nắng, Say Nóng: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Xử Trí

Định nghĩa

Say nắng và say nóng là hai tình trạng cấp cứu y tế nghiêm trọng do cơ thể không thể điều hòa nhiệt độ, dẫn đến thân nhiệt tăng cao nguy hiểm.

• Say nắng (Heatstroke): Thường xảy ra khi bạn phơi mình quá lâu dưới ánh nắng mặt trời gay gắt, đặc biệt vào thời điểm giữa trưa khi tia tử ngoại (UV) mạnh nhất. Tia UV có thể gây tổn thương trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
• Say nóng (Heat exhaustion): Xảy ra khi bạn ở trong môi trường có nhiệt độ cao trong thời gian dài, chẳng hạn như trong hầm lò hoặc phòng kín không thông thoáng, thường gặp vào buổi xế chiều khi tia hồng ngoại chiếm ưu thế. Các yếu tố như gắng sức, đau ốm hoặc độ ẩm cao có thể làm tăng nguy cơ say nóng.

Say nắng thường nghiêm trọng hơn say nóng và có nguy cơ tử vong cao hơn nếu không được cấp cứu kịp thời.

Nguyên nhân

• Nhiệt độ môi trường tăng cao:
  • Lao động ngoài trời nắng gắt: Nông dân, công nhân xây dựng, người làm vườn.
  • Vận động cường độ cao: Binh lính tập trận, vận động viên.
  • Du lịch: Tham quan, khám phá địa điểm có khí hậu nóng bức.
• Chăm sóc trẻ sốt không đúng cách:
  • Đóng kín cửa phòng, không thông thoáng khí.
  • Ủ ấm quá mức, mặc quá nhiều quần áo, đắp chăn dày.
  • Không bù đủ nước và điện giải.

Triệu chứng

Triệu chứng của say nắng và say nóng có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ nghiêm trọng của tình trạng.

• Ở trẻ sơ sinh: Trẻ sơ sinh rất dễ bị mất nước và quá nóng do khả năng điều hòa thân nhiệt còn kém. Các triệu chứng bao gồm:
  • Mất nước toàn thể cấp tính: Da khô, mắt trũng, khóc không có nước mắt.
  • Li bì, lơ mơ.
  • Hôn mê.
  • Co giật.
  • Nếu không được cấp cứu kịp thời, tình trạng này có thể nhanh chóng dẫn đến tử vong.
• Ở người lớn và trẻ lớn: Các triệu chứng thường xuất hiện từ từ và tăng dần mức độ nghiêm trọng nếu không được xử trí đúng cách.
  • Giai đoạn đầu:
    • Vã mồ hôi nhiều.
    • Đau đầu dữ dội.
    • Cảm thấy khó chịu, bứt rứt.
    • Da mặt đỏ bừng.
    • Cảm giác nghẹt thở, khó thở.
    • Đau bụng, buồn nôn hoặc nôn mửa.
  • Giai đoạn sau:
    • Chóng mặt, hoa mắt, choáng váng.
    • Da mặt tái nhợt.
    • Mạch nhanh, yếu.
    • Huyết áp tụt.
    • Ngất xỉu.
    • Chuột rút (co thắt cơ).
    • Tiểu ít.
    • Sốt cao, có thể lên đến 42-44 độ C. * Nặng:
    • Da khô, nóng, không đổ mồ hôi.
    • Niêm mạc khô (miệng, mắt).
    • Trụy mạch (sốc do giảm lưu lượng máu).
    • Li bì, lơ mơ, mất ý thức.
    • Giãy giụa, kích thích.
    • Lẫn lộn, mất phương hướng.
    • Mê sảng (nói nhảm, ảo giác).
    • Hôn mê.
    • Co giật.* Say nắng nặng: Trong trường hợp say nắng nặng, các triệu chứng có thể xuất hiện đột ngột và nghiêm trọng hơn: * Sốt rất cao (43-44 độ C). * Tổn thương thần kinh rõ rệt: Co giật, liệt, rối loạn ý thức, hôn mê. * Có thể hồi phục hoàn toàn, để lại di chứng hoặc dẫn đến tử vong. * Nguy cơ tụ máu dưới màng cứng và trong não, đặc biệt ở những người có tiền sử xơ vữa động mạch.

Xử trí

Khi gặp người bị say nắng hoặc say nóng, cần nhanh chóng thực hiện các biện pháp sau:

• Hạ thân nhiệt nhanh chóng: Đây là ưu tiên hàng đầu để ngăn ngừa tổn thương não và các cơ quan khác.
  • Đưa nạn nhân vào chỗ mát, thoáng gió: Dưới bóng cây, vào phòng có điều hòa.
  • Cởi bớt quần áo: Nới lỏng quần áo, cởi bỏ bớt lớp áo.
  • Cho uống nước lạnh có pha muối: Oresol, nước chanh muối loãng giúp bù nước và điện giải.
  • Chườm lạnh: Dùng khăn lạnh hoặc túi đá chườm vào các vị trí như đầu, trán, gáy, nách, bẹn. * Phun nước lạnh vào người: Dùng bình xịt hoặc vòi hoa sen phun nước lạnh lên da (tránh phun vào mũi và miệng). * Thay khăn chườm liên tục: Đảm bảo khăn luôn lạnh để duy trì hiệu quả hạ nhiệt.* Theo dõi thân nhiệt: Kiểm tra nhiệt độ thường xuyên và tiếp tục hạ nhiệt cho đến khi thân nhiệt giảm xuống khoảng 38 độ C.* Đưa đến cơ sở y tế: Nếu tình trạng không cải thiện hoặc có các dấu hiệu nặng như co giật, hôn mê, cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời.

Phòng bệnh

Phòng ngừa say nắng và say nóng là rất quan trọng, đặc biệt trong những ngày nắng nóng. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Khi làm việc ngoài trời:
  • Đội mũ nón rộng vành để che nắng. * Mặc quần áo sáng màu, thoáng mát. * Tránh làm việc quá sức dưới trời nắng gắt. * Tìm bóng mát để nghỉ ngơi thường xuyên. * Uống đủ nước, đặc biệt là các loại nước điện giải (Oresol, nước chanh muối). * Hạn chế uống rượu bia và các loại đồ uống có đường.* Hướng dẫn chăm sóc trẻ sốt đúng cách:
  • Không ủ ấm quá kỹ. * Cho trẻ mặc quần áo thoáng mát. * Chườm mát cho trẻ bằng khăn ấm. * Cho trẻ uống nhiều nước. * Sử dụng thuốc hạ sốt (paracetamol) theo chỉ định của bác sĩ. Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên của các chuyên gia y tế. Nếu bạn có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào, hãy liên hệ với bác sĩ để được tư vấn và điều trị phù hợp.