Thuốc kê đơn là thuốc nếu không dùng đúng theo chỉ định của bác sĩ kê trong đơn thuốc có thể nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe của người dùng thuốc.
Còn thuốc không kê đơn, còn gọi là thuốc OTC (viết tắt của over the counter) là thuốc có độc tính thấp, không có những tác dụng phụ nghiêm trọng, dùng trong điều trị các bệnh thông thường và người bệnh có thể tự điều trị, không nhất thiết có sự thăm khám, chỉ định thuốc hoặc theo dõi của bác sĩ.
Vẫn có điều kiện bắt buộc
Nhìn vào “danh mục thuốc không kê đơn” mới được ban hành, ta thấy bao gồm những thuốc như thuốc giảm đau hạ nhiệt trị cảm sốt, thuốc trị ho, trị tiêu chảy, trị táo bón hay thuốc bổ là vitamin, chất khoáng...
Đơn cử là thuốc giảm đau hạ nhiệt paracetamol. Không chỉ có paracetamol mà còn có paracetamol phối hợp với các thuốc khác, như phối hợp với thuốc gây nghiện là codein.
Trước đây, thuốc paracetamol phối hợp với codein thuộc loại kê đơn bởi liên quan đến tính chất gây nghiện và không an toàn nếu dùng sai (nếu dùng tùy tiện dài ngày sẽ đưa đến nghiện như nghiện ma túy). Nay thuốc phối hợp này thuộc loại không kê đơn nhưng được chú thích: dạng thuốc chia liều không được chứa 30mg codein/đơn vị dạng thuốc và đặc biệt “thành phẩm chứa paracetamol và codein được bán không cần đơn với số lượng tối đa cho 10 ngày sử dụng”.
Như vậy, trong danh mục thuốc không kê đơn vẫn có thuốc kèm “những điều kiện bắt buộc, đòi hỏi có sự tuân thủ của người phân phối và người sử dụng thuốc” chứ không phải sử dụng dễ dàng vô điều kiện.
Phải hiểu biết khi dùng
Ngày 1 - 7 - 2009, Bộ Y tế ban hành “Danh mục thuốc không kê đơn” và hướng dẫn thực hiện danh mục này.
“Danh mục thuốc không kê đơn” thường kỳ được sửa đổi bổ sung để có danh mục mới, trong đó có thuốc bị loại bỏ vì phát hiện có tác dụng phụ nghiêm trọng, hoặc có thuốc được bổ sung do đã chứng tỏ tính an toàn.
Với người dùng thuốc, khi nghe nói đến thuốc không kê đơn thường hiểu lầm thuốc loại này dùng sao cũng được. Vì vậy, có người cứ mua các loại thuốc hoặc chế phẩm như thuốc bổ sung vitamin, chất khoáng, các acid amin, các loại men vi sinh, men tiêu hóa, chất bổ dưỡng như nhân sâm... dùng bừa bãi, bất kể liều lượng.Đúng là các loại thuốc ấy mua không cần đơn (men vi sinh, nhân sâm được kể là thực phẩm chức năng không phải là thuốc, thuộc loại mua không cần đơn), nhưng người dùng thuốc phải có sự hiểu biết nhất định về các thuốc không kê đơn để sử dụng đúng nhằm đạt hiệu quả và an toàn, đặc biệt là liều lượng và cách dùng.
Trở lại với thuốc thông thường paracetamol, người dùng thuốc paracetamol ít nhất phải biết thông tin về liều dùng của paracetamol như sau: “Liều thông thường hạ sốt cho trẻ là 10mg/kg cân nặng, ngày uống 3-4 lần và liều tối đa cho trẻ là không quá 60mg/kg/ngày.
Còn đối với người lớn mỗi lần uống 500mg, ngày uống 3-4 lần, không nên quá 4 gam/ngày. Riêng đối với người cao tuổi nên dùng liều thấp hơn do chức năng gan kém”. Chính vì dùng bất kể liều lượng mà thời gian qua có nhiều trường hợp ngộ độc paracetamol, đa số là trẻ em.
Để có thông tin và sự hiểu biết nhất định về thuốc không kê đơn, người dùng thuốc có thể hỏi dược sĩ tại nhà thuốc (nước ta đang hướng đến các nhà thuốc phải đạt chuẩn thực hành nhà thuốc tốt - GPP chính là để dược sĩ có thể tư vấn dùng thuốc trong mọi trường hợp).
Trong tình hình hiện nay, cách tốt nhất để có thông tin về thuốc, đặc biệt thuốc không kê đơn, là xem tờ hướng dẫn dùng thuốc (nếu mua thuốc viên rời không mua nguyên lọ ta vẫn có quyền đòi hỏi nhà thuốc cho xem tờ này).
Trong tờ hướng dẫn dùng thuốc ta cần đọc: thành phần - công thức (để biết đó đúng là dược chất sử dụng), chỉ định (những trường hợp dùng thuốc), chống chỉ định (những trường không được dùng thuốc), cách dùng - liều lượng, tương tác thuốc...
Tóm lại, cả hai loại thuốc kê đơn và không kê đơn đều đòi hỏi sử dụng đúng. Riêng thuốc không kê đơn vì mua dễ dàng nên đòi hỏi phải thận trọng hơn đối với người dùng thuốc.
PGS.TS Nguyễn Hữu Đức
Theo Tuổi Trẻ