CHỨNG MẤT NGỦ

PGS.TS Vũ Anh Nhị,
Trưởng bộ môn Nội thần kinh Ðại học Y Dược.

{mosimage}Các rối loạn ảnh hưởng đến giấc ngủ, hay ngủ không ngon giấc, hoặc gây nên một tập tính không bình thường về quá trình ngủ, khái niện này cũng tương tự như thường dùng là mất ngủ. Người ta dùng danh từ mất ngủ để chỉ sự giảm sút về thời gian và độ sâu hoặc hiệu quả phục hồi của ngủ. Cũøng có thể nói sự khó ngủ hoặc trong giấc ngủ có quá nhiều chu kỳ thức và để lại một cảm giác lúc nào cũng thiếu ngủ.

Ðộ dài và chiều sâu của giấc ngủ khác nhau rất nhiều giữa nhưng người khỏe mạnh. Tổng thời gian ngủ trung bình 7-8 giờ và biến thiên tữ 4-10 giờ. Ơû mỗi người có thời gian và cấu trúc giấc ngủ cũng biến đổi theo tuổi , ngủ nhiều trẻ nhỏ, giảm dần tuổi trưởng thành, đến tuổi già ngủ ngắn lại có khi chỉ còn 4 tiếng trong ngày. Ðể xác định như thế nào là ngủ ít, mất ngủ và ngủ bao nhiêu là đủ. Chỉ xét về kinh nghiệm và hoạt động thể chầt, giấc ngủ phải vừa hiệu xuất tức là ít thức dậy ban đêm và ít buồn ngủ ban ngày, đồng thời hoạt động ban ngày có hiệu quả. Tại Mỹ có khoảng 8-15 % người trưởng thành than phiền chứng mất ngủ, 3- 11% người dùng thuốc an thần gây ngủ và tỷ lệ này tăng theo tuổi. Ơû nước ta tuy chưa có thống kê đầy đủ, trong lĩnh vực chữa bệnh thần kinh chúng tôi thấy tỷ lệ đến khám vì mất ngủ chiếm 10-20%. Mất ngủ ở mọi lứa tuổi, nữ chiến tỷ lệ hơn nam, người già nhiều hơn người trẻ.

Một điều chúng tôi nhận thấy việc điều trị chứng mất ngủ có nhiều bất cập. Các thuật ngữ thuốc an thần, thuốc ngủ, thuốc chống lo âu, an thần nhẹ, tiêu giải lo phiền đều có tính mập mờ và thường được sử dụng lẫn lộn. Tất cả các thuốc ngủ hiện hành đều có ít nhiều nguy cơ quen thuốc, dung nạp và nghiện, cũng như các triệu chứng cai và làm tái phát mất ngủ trầm trọng (càng dùng càng mất ngủ. Chúng tôi muốn giới thiệu một số dạng mất ngủ thường gặp để độc giả tham khảo.

MẤT NGỦ VÀ TÂM SINH LÝ RỐI LOẠN

Dạng mất ngủ này thường xảy ra do các tình huống thời gian kéo dài dưới 3 tuần. Thường do xúc cảm (buồn, chán, thất vọng, thất bại ...). Biểu hiện khó bắt đầu ngủ, hay tỉnh giấc hoặc thức dậy sớm có thời gian kéo dài. Mỗi biểu hiện đó đều gây cảm giác mệt mỏi và dễ cáu gắt. Những biểu hiện trên kéo dài hoặc nặng lên vì lo nghĩ mất ngủ hoặc sợ hãi giấc ngủ đã qua. Cảm giác bực dọc trong đêm khi không ngủ được, những người này thường ước lượng thời gian mất ngủ dài hơn thực tề 1-3 lần. Nhưng xét về các triệu chứng không thấy biểu hiện về mặt trầm cảm hay rối loạn hành vi, hoạt động hàng ngày không thấy thay đổi.

Những bệnh nhân mất ngủ do tâm sinh lý đa số là dùng các thuốc ngủ (seduxel, stilnox, lexomil, meprobamate...) hay các loại thuốc tương tự làm an thần ban đêm lúc đầu có hiệu quả, nay thấy rắc rối thêm và không hiệu quả vì thuốc gây nghiện, tương tác với rượu. Khi bệnh trở thành mãn tính chỉ dùng thuốc ít khi đủ, trạng thái bệnh lý sẽ trầm trọng thêm, tỉnh táo khi lên giường, sợ hãi mất ngũ tăng lên.

MẤT NGỦ KẾT HỢP TRẦM CẢM HAY STRESS SAU SANG CHẤN

Những bất thường về ngủ liên quan đến trầm cản và stress là một loại mất ngủ mãn tính, người bệnh mất khả năng di trì giấc ngủ. Bệnh nhân than trằn trọc kéo dài ban đêm và cảm giác mệt mỏi, thơ ơ ban ngày. Ngoài ra còn hay thức giấc ban đêm, không ngủ say được và dậy rất sớm. Trong trường hợp trầm cảm thường thức giấc trong đêm làm cho bệnh nhân có cảm giác như không ngủ hoặc trạng thái mơ màng lúc nào cũng biết hềt mọi hoạt động xung quanh, một vài bệnh nhân ngáy nhiều khi ngủ. Bệnh nhân có thể ngủ ngày với những chợp mắt kiểu ngủ gật, nhưng khi đi ngủ thì lại không thể nhắm mắt ngủ được. Bệnh nhân than thiết tập trung, mọi cố gắng làm việc đều không hiệu quả.

MẤT NGỦ KẾT HỢP VỚI THUỐC VÀ RƯƠU

Có nhiều công trình nghiên cứu trên bệnh nhân mất ngủ, nhiêu bệnh nhân lạm dụng thuốc làm suy yếu hệ thần kinh trung ương (thuốc ngủ và an thần, uống rượu khi đi ngủ). Từ đó có thể gây hội chứng mất ngủ. Dùng thuốc liên tục gây quen thuốc, tác dụng gây ngủ không còn, bệnh nhân và thày thuốc có xu hướng tăng liều. Những triệu chứng rối loạn đặc hiệu mất ngủ do bỏ thuốc một phần, mặc du vẫn dùng thuốc. Hiện tượng thức sáng sơm không được đánh giá đúng người ta lại tăng liều làm cho múc độ rồi loạn giấc ngủ trầm trọng, người bệnh hoảng sợ, bồn chồn, không tập trung làm việc, than phiền về bản thân và tìm mọi phương cách để chữa bệnh mà hầu hết không thành công. Nếu bỏ thuốc đột ngột người bệnh cảm thấy các cơ rung giật, ban ngày cảm thấy bứt dứt, cáu gắt, đau cơ và những trường hợp nặng xuất hiện triệu chứng cai nghiện như lú lẫm, tri giác lơ mơ, ảo giác, co giật. Loại thuốc thương gây là barbituric, benzodiazepin.

Uống rượu nhiều và kéo dài sẽ gây rối loạn giấc ngủ nặng. Thời gian ngủ rút ngắn, đêm thường thừc giấc. Giai đoạn dỗ giấc ngủ khó và lâu, khi đã ngủ thương xuất hiện các đợt giật mình, cảm giác hoảng sợ, tim hồi hộp. Nhất là khi cai rươu xuất hiện các triệu chứng của loạn tâm thần do rượu.

Như trên đã trình bày, mất ngủ là rất thường gặp trong nhiều tình huống, thường gặp nhất là cảm xúc và tình cảm. Trong cuộc sống phản stress sau sang chấn là vấn đề phức tạp, bản thân người bệnh không thể tự giải thoát được. Sự lạm dụng thuốc nhủ và uống rượu là yếu tố làm trầm trọng mất ngủ, đồng thới nó cung là nguyên nhân gây mất ngủ. Chúng tôi cho rằng khi có vấn đề về giấc ngủ, người bệnh nên đến các chuyên gia về thần kinh, tâm thần để được hướng dẫn và đồng thơi cũng nên đi khám bệnh, ở đó các thày thuốc sẽ hướng dẫn cách dùng thuốc và phương pháp điều trị không dùng thuốc. Sự kết hợp giữa y học và bệnh nhân sẽ mang lại nhiều hiệu quả trong điều trị mất ngủ.