Đau dây thần kinh số V (dây tam thoa) gây ra các cơn đau dữ dội ở mặt. Nguyên nhân thường do dây thần kinh bị chèn ép. Điều trị bao gồm dùng thuốc (carbamazepine) hoặc phẫu thuật (giải áp vi mạch, cắt hạch bằng tần số bức xạ, tiêu hủy bằng hóa chất, dao Gamma). Lựa chọn phương pháp tùy thuộc vào tuổi, sức khỏe và nguyện vọng của bệnh nhân.

Đau Dây Thần Kinh Số V (Dây Tam Thoa): Tổng Quan và Điều Trị

Định Nghĩa

• Đau dây thần kinh số V (dây tam thoa) là gì? Đau dây thần kinh số V, hay còn gọi là đau dây tam thoa, là một tình trạng đau mãn tính ảnh hưởng đến dây thần kinh sinh ba (dây thần kinh số V) ở mặt. Đặc điểm của cơn đau là những cơn đau ngắn, dữ dội như điện giật hoặc dao đâm. Theo Viện Rối loạn Thần kinh và Đột quỵ Quốc gia Hoa Kỳ (NINDS), đau dây thần kinh số V thường được coi là một trong những tình trạng đau đớn nhất mà con người có thể trải qua.
• Vị trí đau: Đau thường xuất hiện ở một bên mặt và khu trú ở một số vùng nhất định như gò má, cằm, thái dương hoặc trán. Cơn đau thường không lan sang phía bên kia của khuôn mặt.
• Yếu tố kích thích: Cơn đau có thể xuất hiện tự phát hoặc do các yếu tố kích thích như sờ chạm nhẹ vào mặt, nhai, hoặc tiếp xúc với gió lạnh. Những hoạt động hàng ngày như cạo râu, trang điểm hoặc thậm chí là nói chuyện cũng có thể gây ra cơn đau.
• Ảnh hưởng: Vì sợ đau, bệnh nhân có thể không dám ăn, dẫn đến gầy sút. Ngoài ra, có những trường hợp đau không điển hình, biểu hiện bằng cảm giác ê ẩm, nặng nề, thỉnh thoảng kèm theo các cơn đau chói.

Nguyên Nhân

• Do dây thần kinh số V bị kích thích: Nguyên nhân chính của đau dây thần kinh số V là do sự kích thích hoặc chèn ép lên dây thần kinh này.
• MRI có thể thấy u lành, bệnh mảng xơ rải rác: Trong một số trường hợp, chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể phát hiện các khối u lành tính hoặc các dấu hiệu của bệnh đa xơ cứng (multiple sclerosis), là những nguyên nhân có thể gây chèn ép dây thần kinh.
• Đa số không thấy tổn thương trên MRI, có thể do mạch máu đè vào rễ dây V tại thân não: Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp, MRI không cho thấy bất kỳ tổn thương rõ ràng nào. Nguyên nhân phổ biến nhất là do một mạch máu nhỏ (thường là động mạch, đôi khi là tĩnh mạch) đè vào rễ dây thần kinh số V tại thân não. Sự chèn ép này gây ra các tín hiệu đau bất thường.

Điều Trị

• Đau dây V có thể điều trị được: Mặc dù đau dây thần kinh số V có thể gây ra những cơn đau dữ dội, nhưng đây là một bệnh lý có thể điều trị được. Mục tiêu của điều trị là giảm đau và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
• Thuốc: Carbamazepine (Tégrétol) là lựa chọn hàng đầu: Thuốc chống co giật như carbamazepine (Tegretol) thường là lựa chọn đầu tiên trong điều trị đau dây thần kinh số V. Thuốc này giúp giảm đau bằng cách làm giảm khả năng dẫn truyền các tín hiệu đau của dây thần kinh. Các loại thuốc khác có thể được sử dụng bao gồm oxcarbazepine (Trileptal), baclofen (Lioresal) và gabapentin (Neurontin).
• Phẫu thuật: Khi thuốc không hiệu quả hoặc tác dụng phụ: Khi thuốc không còn hiệu quả hoặc gây ra các tác dụng phụ không mong muốn, phẫu thuật có thể là một lựa chọn.
• Lưu ý: Phẫu thuật có thể không hiệu quả với đau không điển hình. Điều quan trọng là phải thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ về các lựa chọn phẫu thuật và rủi ro, lợi ích của từng phương pháp.

Các Phương Pháp Phẫu Thuật

• Phẫu thuật giải áp vi mạch (Microvascular Decompression - MVD):
  • Mục đích: Phẫu thuật giải áp vi mạch nhằm mục đích loại bỏ hoặc giảm áp lực lên dây thần kinh số V do mạch máu chèn ép.
  • Phương pháp: Phẫu thuật được thực hiện dưới gây mê toàn thân. Bác sĩ phẫu thuật sử dụng kính vi phẫu để tiếp cận dây thần kinh số V tại thân não và di chuyển hoặc loại bỏ mạch máu gây chèn ép.
  • Ưu điểm: Đây là phương pháp điều trị hiệu quả, có thể giúp bệnh nhân hết đau hoàn toàn và không cần dùng thuốc nữa.
  • Lưu ý: Phẫu thuật này có nguy cơ biến chứng, đặc biệt ở bệnh nhân trên 65 tuổi hoặc đã từng phẫu thuật sọ não trước đó.
• Cắt bỏ hạch bằng tần số bức xạ xuyên qua da (Percutaneous Radiofrequency Gangliotomy):
  • Phương pháp: Phương pháp này sử dụng một kim đặc biệt được đưa qua da mặt để tiếp cận hạch của dây thần kinh số V. Sau đó, một dòng điện tần số cao được truyền qua kim để tạo nhiệt và phá hủy một phần các sợi thần kinh gây đau.
  • Thực hiện: Thủ thuật này thường được thực hiện khi bệnh nhân tỉnh táo để bác sĩ có thể theo dõi phản ứng của bệnh nhân và đảm bảo kim được đặt đúng vị trí.
  • Nhược điểm: Bệnh nhân có thể bị tê mặt sau thủ thuật. Ngoài ra, bác sĩ không thể điều chỉnh chính xác mức độ phá hủy các sợi thần kinh, dẫn đến các tác dụng phụ như cảm giác nóng rát, tê bì hoặc thậm chí đau hơn trước. Mất cảm giác ở giác mạc cũng có thể gây loét giác mạc và rối loạn thị lực.
• Tiêu hủy dây thần kinh bằng hóa chất (Glycerol Chemoneurolysis):
  • Phương pháp: Tương tự như phương pháp trên, một kim được đưa qua da mặt để tiếp cận hạch của dây thần kinh số V. Sau đó, glycerol được tiêm vào hạch để phá hủy các sợi thần kinh gây đau.
  • Ưu điểm: Tỷ lệ tê mặt sau thủ thuật thường thấp hơn so với phương pháp cắt bỏ hạch bằng tần số bức xạ.
  • Nhược điểm: Thủ thuật này có thể cần gây mê và có nguy cơ biến chứng như viêm màng não hoặc kim đi sai vị trí. Tỷ lệ tái phát cũng cao hơn so với phương pháp sử dụng sóng bức xạ.
• Phẫu thuật bức xạ bằng dao Gamma (Gamma Knife Radiosurgery):
  • Phương pháp: Phương pháp này sử dụng các chùm tia gamma tập trung để phá hủy các sợi thần kinh gây đau trong dây thần kinh số V. Thủ thuật này không xâm lấn và không cần rạch da.
  • Ưu điểm: Không cần phẫu thuật, không xâm lấn.
  • Hiệu quả: Theo Trung tâm Y tế Đại học Pittsburgh, khoảng 50-90% bệnh nhân giảm đau đáng kể sau phẫu thuật dao gamma, và 10-50% giảm đau ở mức độ tạm thời.

Lựa Chọn Phương Pháp Điều Trị

• Tùy thuộc vào nguyện vọng bệnh nhân và bệnh kết hợp: Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm nguyện vọng của bệnh nhân, tình trạng sức khỏe tổng thể và các bệnh lý đi kèm.
• Trẻ tuổi: Phẫu thuật giải ép vi mạch thường là lựa chọn tốt nhất cho những bệnh nhân trẻ tuổi vì nó có tỷ lệ thành công cao và ít tác dụng phụ lâu dài.
• Người già (>65 tuổi): Ở những bệnh nhân lớn tuổi, các phương pháp xâm lấn tối thiểu như cắt bỏ hạch bằng tần số bức xạ hoặc tiêu hủy dây thần kinh bằng hóa chất có thể được ưu tiên hơn do ít rủi ro biến chứng hơn.
• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh mạch vành, tiểu đường: Những bệnh nhân có các bệnh lý như COPD, bệnh mạch vành hoặc tiểu đường cũng nên cân nhắc các phương pháp xâm lấn tối thiểu vì phẫu thuật có thể làm tăng nguy cơ biến chứng.