CHỨNG ĐAU MẶT DO ÐAU DÂY THẦN KINH SỐ V

Đau dây thần kinh số năm (dây V), còn gọi là đau dây tam thoa, là chứng đau ở vùng da mặt, đặc trưng bởi các cơn đau ngắn, cảm giác đau dữ dội như điện giật hay dao đâm, đau chói. Đau ở một bên mặt và chỉ một phần của da mặt, ví dụ chỉ ở một bên gò má hay một bên cằm, hay thái dương và trán, không lan sang phía bên kia. Các cơn đau xuất hiện tự phát, hay do kích thích như khi sờ nhẹ vào một điểm nào đó trên da mặt hay cằm, khi nhai hoặc gặp gió lạnh... Có khi đau tới mức gần như không thể chịu đựng được. Có khi do sợ đau, bệnh nhân không dám ăn, do khi nhai sợ bị kích động gây cơn đau, do vậy bệnh nhân bị gầy sút đi. Cũng có khi có dạng đau không điển hình: đau ê ẩm nặng nề, thỉnh thoảng lại có cơn đau chói.

Là do dây thần kinh số V bị kích thích do một số nguyên nhân. Khi chụp cộng hưởng từ (MRI) chất lượng cao, ta có thể thấy có u lành ở trong não, hoặc thấy có bệnh mảng xơ rải rác (multiple sclerosis). Tuy nhiên trong đa số trường hợp không thể thấy tổn thương gì trên hình ảnh chụp cộng hưởng từ não. Khi ấy nguyên nhân có thể là do một mạch máu nhỏ (thường là động mạch, nhưng đôi khi là tĩnh mạch) đè vào vùng đi vào rễ (root entry zone) của dây thần kinh số V tại thân não (brainstem).

Đau dây V là một bệnh có thể điều trị được. Trong đa số trường hợp, dùng thuốc cũng có hiệu quả, và thuốc hàng đầu để trị bệnh là carbamazepine (tégrétol). Nếu thuốc không công hiệu, hoặc không thể dùng thuốc do các tác dụng phụ của nó, thì chọn lựa phẫu thuật. Tuy nhiên phẫu thuật có thể không hiệu quả trong trường hợp đau dây V không điển hình.

Phẫu thuật giải áp vi mạch (microvascular decompression): mổ vào trong sọ, cắt bỏ hoặc tách rời mạch máu gây cơn đau dây V ra. Khi mổ phải gây mê và bác sỹ dùng kính vi phẫu. Sau mổ bệnh nhân hết đau và không cần dùng thuốc nữa. Nói chung mổ an toàn, những người dễ có nguy cơ biến chứng sau mổ là bệnh nhân trên 65 tuổi. Nếu đã từng mổ sọ não trước đó, thì hiệu quả mổ lần này cũng kém hơn.

Cắt bỏ hạch bằng tần số bức xạ xuyên qua da (percutaneous radiofrequency gangliotomy): dùng một kim đặc biệt, đâm xuyên qua một điểm trên mặt để tới được hạch của dây V nằm sâu trong khối các xương sọ - mặt, rồi phóng bức xạ tần số cao qua đầu kim. Bức xạ này sẽ sinh nhiệt, và hủy diệt một cách chọn lọc các rễ con (rootlet) của dây V trước khi nó nhập vào trong hạch của dây V ở trong khe gọi là khe Meckel (Meckel's cave). Phương pháp này đã được thực hiện tốt tại Việt Nam. Phương pháp này thực hiện trong khi bệnh nhân vẫn tỉnh táo hoàn toàn, không cần gây mê, và bác sỹ cũng cần trao đổi với bệnh nhân, nhằm cùng nhau phối hợp sao cho đầu mũi kim nằm đúng chỗ cần thiết. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những bất tiện như sau: bệnh nhân có thể hết đau nhưng lại bị tê ở mặt, và bác sỹ cũng không có khả năng điều chỉnh chính xác mức độ gây hủy diệt rễ dây V. Khoảng 20% bệnh nhân ngoài cảm giác tê còn bị cảm giác nóng bỏng hay rần rần như kiến bò. Khoảng 0,3% bệnh nhân sau khi làm thủ thuật bị cảm giác nóng bỏng đau không chịu được, thậm chí còn tệ hơn cả trước khi làm. Ngoài ra, mất cảm giác nhánh 1 của dây V còn gây mất cảm giác ở giác mạc, dễ gây loét giác mạc, và gây rối loạn thị lực.

Tiêu hủy dây thần kinh bằng hóa học dùng glycerol xuyên qua da (percutaneous glycerol chemoneurolysis): cũng dùng kim xuyên qua da mặt như vậy, nhưng có thể cần gây mê. tê mất cảm giác da mặt sau khi làm thủ thuật thì thường là ít hơn so với phương pháp trên. Tuy nhiên lại có khả năng biến chứng viêm màng não hoặc kim đi sai đích. Khả năng bị tái phát cũng cao hơn so với dùng sóng bức xạ. Ưu điểm là có thể dùng lặp đi lặp lại nếu chưa đạt yêu cầu, và biến chứng ít khó chịu hơn.

Phẫu thuật bức xạ bằng dao Gamma (Gamma knife radiosurgery): bằng một bộ máy đặc biệt, người ta hướng các chùm tia bức xạ gamma vào chỗ cần hủy diệt nằm sâu trong sọ, mà bệnh nhân không cần phải mổ. Đây là phương pháp không cần đến dao kéo hay kim chọc qua da. Kết quả 50-90% bệnh nhân giảm đau nhiều, và 10-50% giảm đau ở mức độ tạm được.

Việc lựa chọn phương pháp nào là tùy thuộc vào nguyện vọng bệnh nhân và liệu người đó có thêm bệnh kết hợp nào không. Thường đối với người tương đối trẻ thì phẫu thuật giải ép vi mạch là cách lựa chọn tốt nhất. Người già trên 65 tuổi thì dễ bị biến chứng do phẫu thuật hơn, do vậy có lẽ phương pháp đâm kim xuyên qua da là thích hợp hơn. Những người có bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh mạch vành, hay tiểu đường, thì cũng nên dùng phương pháp đâm kim xuyên qua da, vì phẫu thuật cũng dễ có biến chứng hơn.