Muốn biết con mình có nên uống thuốc tăng cân hay không hãy đến bác sĩ. Trong ảnh: một người mẹ đưa con đến khám tại Bệnh viện Tân Bình, TP.HCM để bác sĩ hướng dẫn chế độ dinh dưỡng thuốc men phù hợp với cháu - Ảnh: Gia Tiến - Tuổi Trẻ
ện Tân Bình, TP.HCM để bác sĩ hướng dẫn chế độ dinh dưỡng thuốc men phù hợp với cháu - Ảnh: Gia Tiến - Tuổi TrẻTừ lâu và cho tới nay vẫn còn xảy ra việc một số phụ nữ và phụ huynh nghe lời đồn đại tự ý mua “thuốc làm mập” sử dụng cho mình hoặc con em, thậm chí một số ít thầy thuốc cố tình chỉ định thuốc theo kiểu lợi bất cập hại.
“Thuốc làm mập” đầu tiên phải kể là thuốc chống viêm Glucocorticoid, thường gọi tắt là corticoid. Corticoid gồm nhiều loại: Dexamethason (thường gọi nôm na là “đềxa” hay thuốc “hạt dưa”), Prednison, Prednisolon...
Về phương diện chữa bệnh, corticoid là thuốc rất quý dùng để chống viêm, trị các bệnh xương khớp, các bệnh tự miễn, bệnh dị ứng ngoài da và hệ hô hấp (biểu hiện là hen suyễn nặng), bệnh suy tuyến thượng thận, chứ không bao giờ được sử dụng thuốc làm cho mập.
Chính do cơ thể có vẻ như mập ra và tăng trọng khi uống thuốc này liên tục và kéo dài là biểu hiện một tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc.
Do corticoid có tác dụng giữ nước và chất khoáng natri trong cơ thể (ngoài corticoid còn nhiều thuốc khác cũng có tác dụng này), gây rối loạn chuyển hóa lipid và làm đọng mỡ lại ở trên mặt, cổ và lưng nên người dùng thuốc lâu ngày sẽ béo phì, mặt tròn như mặt trăng, nhưng thật ra cơ thể lại bị teo cơ (đây là các biểu hiện trong hội chứng có tên là cushing).
Song song với tác dụng phụ nguy hiểm khác như làm loãng xương, tăng huyết áp, gây huyết khối làm nghẽn mạch, có thể gây loét dạ dày, giảm sự đề kháng của cơ thể dễ dẫn đến nhiễm trùng (dễ bị lao, nếu đã bị lao sẽ làm bệnh nặng thêm).
Làm mập gián tiếp
Thuốc thứ hai giúp làm mập một cách gián tiếp đó là Durabolin, tên biệt dược của nandrolon phenylpropionat, là một dẫn chất tổng hợp tương tự hormon sinh dục nam testosteron.
Có cấu trúc hóa học hơi khác testosteron (testosteron chủ yếu trị thiểu năng sinh dục nam, tức trị yếu sinh lý do thiếu hormon), tác dụng chủ yếu của Durabolin là đồng hóa protein, nghĩa là giúp cơ thể hấp thụ, biến dưỡng tốt chất đạm và vận chuyển các acid amin của chất đạm vào bên trong mô cơ, làm cơ thể phát triển cơ bắp, tăng cân, tăng sức.
Vì vậy, Durabolin còn gọi là thuốc steroid tăng đồng hóa (anabolic steroid). Thuốc được chỉ định trị chứng gầy ốm, sụt cân, mất sức sau khi bệnh nặng.
Ta thường nghe nói đến doping trong thể thao, các vận động viên thường dùng doping bằng thuốc anabolic steroid (ngoài Durabolin còn có thuốc khác) để tăng khối cơ bắp, tăng lực nhằm đạt thành tích cao trong thi đấu.
Hình thức của Durabolin là thuốc tiêm, mỗi tuần tiêm một ống. Một số thuốc anabolic steroid được dùng dưới dạng uống. Chống chỉ định của thuốc là không được dùng cho trẻ dưới 15 tuổi, phụ nữ có thai, phụ nữ còn trẻ (vì đây là dẫn chất hormon sinh dục nam).
Ở một số nước châu Á như Ấn Độ, người ta đã mất rất nhiều công sức trong thời gian dài chống lại tình trạng lạm dụng, dùng bừa bãi thuốc anabolic steroid ở trẻ em.
Người cấm, người dùng
Thuốc thứ ba thường được dùng là cyproheptadin (biệt dược Peritol, Periactine...). Đây là thuốc kháng histamin trị dị ứng nhưng lại có thêm tác dụng kích thích sự thèm ăn. Tức là thuốc không làm tăng trọng trực tiếp do giữ nước và natri trong cơ thể, gây phù như corticoid mà có tác dụng gián tiếp trị chứng chán ăn, làm người dùng thuốc ăn nhiều hơn (đương nhiên phải ăn uống đầy đủ chất) để tăng trọng.
Tuy nhiên, cyproheptadin chỉ kích thích sự thèm ăn tạm thời và có nhiều tác dụng phụ. Khi đang dùng thuốc sẽ kích thích ăn ngon miệng nhưng khi ngưng thuốc sẽ chán ăn trở lại.
Thuốc có tác dụng phụ gây buồn ngủ, không được dùng đối với phụ nữ có thai, phụ nữ đang cho con bú, trẻ em dưới 2 tuổi và người cao tuổi suy nhược. Đối với trẻ em, thuốc có thể gây cơn co giật. Thuốc cũng không được dùng ở những người bị tăng nhãn áp, u tuyến tiền liệt, loét tá tràng.
Do lợi bất cập hại như vậy nên nhiều nước đã không còn chỉ định dùng cyproheptadin trị chứng chán ăn trong khi ở ta vẫn còn dùng “làm mập” ở phụ nữ và trẻ con.
Hai trong một
Đã có tình trạng kết hợp thuốc nguy hiểm là dùng chung corticoid với cyproheptadin để ăn ngon và mau tăng trọng. Trước năm 1975 ở miền Nam, giới chuyên môn y dược đã báo động về tình trạng kết hợp thuốc vừa kể vì gây hại rất nhiều. Đặc biệt còn phải đề cập đến các loại thuốc đông y giả mạo. Không ít người từng biết và có khi sử dụng nhầm loại thuốc được quảng cáo chủ yếu: “mát huyết, trị gầy yếu, thiếu máu, biếng ăn, mất ngủ ...”.
Trên thực tế các thuốc đông y giả mạo này có trộn tân dược là corticoid, cyproheptadin để tạo những tác dụng trước mắt: ăn được, ngủ được, mập ra, nếu có đau nhức sẽ giảm ngay (do tác dụng giảm đau chống viêm của corticoid) khiến nhiều người cho là “thần dược”, nhưng tác hại do việc dùng lâu ngày các loại đông dược giả mạo này không sao lường được.
Theo PGS.TS Nguyễn Hữu Đức
Tuổi Trẻ